Mavzu: Aholi Statistikasi

Mavzu: Aholi Statistikasi

Reja:

1. 
   Aholi soni va tarkibi statistikasi
   
2. 
   Aholi harakati statistikasi
   
3. 
   Aholining kelajakdagi sonini aniqlash
   
4. 
   Dunyo aholisininig istiqboldagi soni
   

2
Aholi statistikasi – aholi soninihg shakllanish qonuniyatlarini, joylanishi va tarkibini hamda demografik jarayonlari: tug’ilish, o’lish, nikohdan o’tish va ajralish, migrasiya kabi ko’rsatkichlarni o’rganadi.

Aholi sonini aniqlash manbai bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

vaqt-vaqti bilan o’tkazilib turiladigan aholi ro’yxati;
aholining tabiiy o’sishi yoki kamayishi bo’yicha ma’lumotlar
Aholining mexanik harakatlari bo’yicha ma’lumotlar

3

-
B_-: utun mamlakatdagi va ayrim viloyat, tuman hamda shahar va qishloq aholisining yil oxiridagi umumiy soni quyidagicha

aniqlanadi:

^A1^{ A}0 ^{( A}tug ' ^{ A}o'l
)( A_kel
 A_ket ),

Bu erda:

A1- Yil oxiridagi aholi soni: A0- Yil boshidagi aholi son:
A tug’- joriy yilda tug’ilganlar soni A o’l- joriy yilda o’lganlar soni: A kel- joriy yilda kelganlar soni A ket- joriy yilda ketganlar soni

4

Aholining o’rtacha sonini aniqlashda turlicha metodlardan foydalanish mumkin.

1. 
   Agar aholi soni faqatgina yilning boshi va oxirida keltirilgan bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni oddiy arifmetik formula yordamida hisoblanadi:
   

А 

_A aholining

А₀  А₁

2

o’rtacha soni

A1- Yil oxiridagi aholi soni:

A0- Yil boshidagi aholi son:

5

2. 
   Agar aholi soni bir yil ichidagi oylar boshida teng intervallarda keltirilgan bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni o’rtacha xronologik formula yordamida hisoblanadi
   

1

2
¹ А  А
А  ²

• 
  А₃
  

 ...  1 А

₂ n

n 1

3. 
   Agar aholi soni bir yil ichidagi oylar bo’yicha teng
   

bo’lmagan intervallarda keltirilgan bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni o’rtacha tortilgan arifmetik formula yordamida hisoblanadi:

A
t - vaqt oralig’i (oy, kun va h.k.)
= ∑ А * t
∑ t

6

Aholi sonini aniqlashda doimiy yashovchi va mavjud aholi soni, vaqtincha yo’qlar va vaqtincha yashovchilar hisobga olinadi.
DOIMIY aholi deganda aholini ro’yhatdan o’tkazayotganda sanalari ( qaysi aholi punktida yashayotganidan qatiy nazar) mazkur aholi punktida doimiy yashovchi aholini tushunamiz.
Mavjud aholi deganda ro’yhatga olish vaqtida ( yashash joyi doimiy yoki vaqtinchalik bo’lishidan qatiy nazar) mazkur aholi punktlarida bor bo’lgan aholi tushuniladi.

Vaqtinchalik yo’qlar - aholini ro’yhatga olish momentlaridan boshlab shu aholi punktidan tashqariga ketgan kishilar tushuniladi. Ro’yhatga olinayotganda ular doimiy aholiga kiradi.

Vaqtincha yashovchilar jumlasiga (kritik) aholini ro’yhatga olish momentida aynan shu joyda hozir bo;gan, lekin doimiy yashash joyidan tashqari bo’lgan shaxslar kiradi.

7

МА = DА + VYA – VYO’

8

2. 
   Aholi harakati statistikasi
   

Aholi harakati

ko’rsatkichlari




aholining tabiiy harakatini, tug’ilishi va o’lishini, nikohdan o’tganlar va ajralganlar sonini tavsiflovchi ko’rsatkichlar


aholining migratsiyasini
tavsiflovchi ko’rsatkichlar

9

1. 
   Tabiiy harakat ko’rsatkichlari
   

Tug’ilish koeffitsienti


^Kto'
_ ^{( A}tug '

• 
  ^Ao'l
  

А
) 1000

O’lish koeffitsienti
K_o' 
^Ao'l
1000
А

10

Mutloq tabiiy o’zgarishi
TO' 
^Atug'

• 
  ^Ao'l
  

Tabiiy o’zgarishi koeffitsienti


^Kto'
_ ^{( A}tug '

• 
  ^Ao'l
  

А
) 1000

^Kto'
 K_t

• 
  K_o'
  

Maxsus tug’ilish
koeffitsienti
K_mt 
A'.1000
А

A’-15-49 yoshdagi ayollarning o’rtacha soni

11

Maxsus, 1 yoshgacha
_{K } ˜1000

N

N

₁
bolalar o’limi koeffitsienti
bo'
2 1

3
₃ 0

m-joriy yilda tug’ilganlar sonidan 1 yoshgacha o’lganlar soni;

N₀ va N₁-o’tgan va joriy yilda tug’ilganlar soni

12

2. 
   Mexaniq harakat ko’rsatkichlari
   

Kelganlar koeffitsienti


KEL
^K kel


^Kkel
_ KEL

1000

А

-mazkur aholi punktiga domiy yashash
uchun kelgan aholi son

Ketganlar koeffitsienti ^Kket

KET 1000 ^Kket ^ А

KET mazkur aholi punktidan boshqa aholi punktiga doimiy yashash uchun ketganlar soni

13

2. Aholining kelajakdagi sonini aniqlash

Aholining perspektiv (istiqboldagi) sonini aniqlashda global va yoshni siljish usullaridan foydalanish mumkin.

Global usulda hisoblashda aholining yil boshidagi soni(A₀), tabiiy o’zgarish(K_to’) yoki umumiy o’zgarishi koeffitsientlari boshlang’ich ma’lumot vazifasini bajaradi. Hisoblash quyidagicha bajariladi:

^{ К}to' ^{
 К}to' ^

А₁ 
^А₀ ^{ 1   А}2
 А₁
 ^1  ^
1

2
_ 1  ¹ К_{to' 
} 1  ₂ К_{to' }

bu erda A₁ va A₀-aholining joriy yil oxiridagi va keyingi yil boshidagi soni;

^Kto'
-tabiiy o’zgarish (yoki umumiy o’zgarish) koeffitsientlari;

14

^{ K}to' ^
- joriy yilda aholi sonining qo’shimcha o’zgarishi,


_1 



K
1
2 ^to'
  А₀

 ₁

ya’ni

A₁

 A₀

 ₁

^{ K}to' ^

- keyingi yilda qo’shimcha o’zgarishi lozim bo’lgan


_1 



K
1
2 ^to'
  А₁

 ₂

aholi soni, ya’ni

A₂  A₁
 ₂

15

Yoshni siljitish usulida aholining perspektiv soni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
i_xP_x=i_x+1
i_x - x yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan aholi soni;
P_x - x+1 yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan ehtimollik; i_x+1 – yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan aholi soni.
Shunday qilib, har bir yoshdagi aholi soni (i_x) har bir yosh yashashi mumkin bo’lgan ehtimollik koeffitsienti. (P_x)yordamida bir yoshdan (i_x)ikkinchi yoshga (i_x+1)
«siljitiladi».
16

Mexaniq o’zgarishi koeffitsienti ^Kmo '	K  (KEL  KET ) 1000 mo' А
Mutloq mexaniq o’zgarishi MO'	^Kmo' ^^Kkel ^^Kket

17
Bu usulni qo’llash tartibini quyidagi shartli raqamlarda ko’rib chiqamiz(4-jadval). Shu ma’lumotlarga asoslanib uch avlodning perspektiv sonini bo’lajak 1, 2 va 3 yillar, ya’ni N, N+1 va N+2- yillar uchun aniqlang. Echish uchun jadvalning so’nggi ustunlarini to’ldiramiz.

Yoshni siljitni usulida aholining perspektiv sonini aniqlash tartibi

Aholining joriy yil oxiridagi soni	Kelgusi 1-yil boshida bo’lishi mumkin bo’lgan aholi soni	Kelgusi 2-yil boshida bo’lishi mumkin bo’lgan aholi soni	Kelgusi 3-yil boshida bo’lishi mumkin bo’lgan aholi soni
^i17 ^i18 ^i19	^i18^= i17^^P17 ^i19^= i18^^P18 ^i20^= i19^^P19	^i19^= i18^^P18 ^i20^= i19^^P19 ^i21^= i20^^P20	^i20^= i19^^P19 ^i21^= i20^^P20 ^i22^= i21^^P21
^i17^+^i18^+^i19	^i18^+^i19^+^i20	^i19^+^i20^+^i21	^i20^+^i21^+^i22

18

Demak,, N- yildagi 17 yoshli 3786 kishidan:

N+2 yilga kelib:

ⁱ18^{= i}17^P17
i₁₈= 378699641=3772 kishi

N+3 yilga kelib:

ⁱ19^{= i}18^P18
i₁₉= 377299600=3757 kishi

N+4 yilga kelib:

ⁱ20^{= i}19^P19
i₂₀= 375799562=3740 kishi qolar ekan
19