Mavzu: Aholi daromadlarining mazmuni, turlari va shakllanish manbalari

Mavzu: Aholi daromadlarining mazmuni, turlari va shakllanish manbalari.

Reja:

         1.Aholi daromadlarining mazmuni
         2.Aholi daromadlarining turlari
         3.Aholi daromadlarining shakllanish manbalri.




Aholi daromadlari, ularning tarkibi, olinish manbalari va tabaqalanish darajasi

jamiyat iqtisodiy va ijtimoiy farovonligining eng muhim ko’rsatkichidir. Madomiki,

daromadlar insonning shaxsiy ehtiyojlarini qondirishning asosiy manbai bo’lib

xizmat qilar ekan, aynan daromad kengroq tushuncha bo’lib, aholi turmush

darajasining markaziy bo’g’ini, yadrosidir. Daromad deganda nimani tushunish,

ularning turlari va asosiy olinish manbalari qandayligini bilish muhimdir.

"Daromad" tushunchasi juda murakkab iqtisodiy kategoriyani ko’rsatadi. Bu

o’rinda gap aholining shaxsiy daromadlari haqida ketadi, aholi shaxsiy

daromadlarining quyidagi ta`riflarini keltirish mumkin:

Shaxsiy daromadlar - bu inson tomonidan pul va tabiiy shaklda olinadigan, ular

tomonidan turmushning muayyan darajasini ta`minlash uchun foydalaniladigan

mablag’lar majmuidir.

Agar "Shaxsiy daromadlar" ta`rifida biz ularning shakllanish manbalarini

ta`kidlasak, unda u quyidagi tarzda namoyon bo’ladi. Shaxsiy daromadlar -

fuqarolarning mehnat faoliyatida ishtiroki, ishlab chiqarish va boshqa

boyliklarning istalgan turiga egalik qilish va undan foydalanish, shuningdek,

ushbu davlatning qonuniy hujjatlariga muvofiq ijtimoiy transfertlar to’lovi

qo’yilgan ijtimoiy guruhlarga tegishlilik bilan bog’lik barcha pul va tabiiy

tushumlar yig’indisidir.

Iqtisodchilar shaxsiy daromad manbalarini turlicha talqin qiladi, biroq

umumiy xulosa shuki, har bir ishlab chiqarish omili shaxsiy daromadlarning

muayyan turi bilan bog’liq.

Omillar nazariyasiga muvofiq asosiy ishlab chiqarish omillari quyidagilardir:

• 
  tabiiy boyliklar (yer va tabiiy boyliklar); investitsiya boyliklari;
  
• 
  mehnat;
  
• 
  tadbirkorlik faoliyati.
  

Har bir sanab o’tilgan omillarga daromad - renta, foyda, ish haqi, tadbirkorlik

daromadining boshlang’ich shaklini oladi.

Shu bilan birga, har bir omilga daromad, nazariyaga muvofiq, korxona

tomonidan mahsulot sotilgandan keyin olingan daromadga bu omilning qo’shgan

oxirgi hissasiga tengdir. Faqat oxirgi ishlab chiqarish nazariyasidan kelib chiqqan

holda, amalda daromadlarning bunday taqsimlanishi haqiqatan bo’lishi mumkin

emas, chunki:

• 
  bozordagi takomillashmagan raqobat tufayli olinadigan daromad miqdori
  

ishga solingan omilning mahsulot chiqarishga qo’shgan ulushini ko’pincha

aks ettirmaydi;

• 
  boyliklarni jamiyat a`zolari o’rtasida taqsimlashda har doim tengsizlik va
  

adolatsizlik mavjud bo’ladi, bu shaxsiy daromadlarni oxirgi unumdorlik

nazariyasiga qat`iy muvofiqlikda taqsimlashda yo’l qo’yib bo’lmas keskin

qarama-qarshiliklarga olib keladi;

• 
  har qanday taraqqiy topgan jamiyatda daromadlarni shakllantiruvchi ishlab
  

chiqarish omillari egalarining soni jamiyat a`zolari sonidan kamroq bo’ladi.

Jami daromadlar shaxsiy iste`molga shaxsiy yordamchi xo’jalikdan natural

tushumlar qiymatini va aholiga ijtimoiy fondlar hisobiga bepul va imtiyozli

xizmatlar qiymatini hisobga olgan holda kirimning barcha manbalari bo’yicha

pul daromadlarining umumiy yig’indisidir. Aholi jami daromadlari tarkibi 1-

rasmda ko’rsatilgan.

Fuqarolar daromadlari darajasi ular farovonligining muhim ko’rsatkichidir. U

jamiyatning har bir a`zosining dam olish, bilim olish, sog’liqni saqlash, zaruriy

ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini belgilaydi. Undan tashqari, oila daromadlari

haqidagi ma`lumotlarni umumlashtirish mamlakat iqtisodiyotidagi holat haqida

eng qimmatli axborot beradi va uning iqtisodiy-siyosiy kelajagini bashorat qilishga

yordam beradi. Shuning uchun iqtisodchilar aholi daromadlari shakllanishini doimiy

kuzatib boradi.

Shunday qilib, aholining jami va pul daromadlari umumiyga - soliqlar va

majburiy to’lovlarni to’lashgacha bo’lganlarga va tasarrufdagiga – ko’rsatilgan

to’lovlarni amalga oshirishdan keyingi netto-daromadga olinadi.

Aholining barcha daromadlari

Ish haqi

Pul shakldagi ijtimoiy transferlar

Bepul xizmatlar qiymati

Tadbirkorlik faoliyatidan daromad

Mulkdan keladigan daromadlar

Shaxsiy yordamchi xo'jalik mahsulotlari

Shaxsiy yordamchi xo’jalikdan natural tushumlar qiymati

Boshqa tushumlar: aliment,gonorar,xayriya yordami

Aholining daromadlari darajasini oshirishda aholining ish bilan bandligi ham

muhim ahamiyat kasb etadi. Nazarimizda, ish bilan bandlikni takomillashtirish

bo’yicha dasturlarning moliyaviy ta`minoti muammosi o’z echimini topishi kerak.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyaviy ko’llab-quvvatlash ham to’gridan-

to’gri, ham bilvosita mablag’ bilan ta`minlash yo’li bilan respublika va mahalliy

byudjetlarning mablag’larini, jamoat jamg’armalari mablag’larini jalb etish, tijorat

banklari tomonidan kredit investitsiyasi berish, chet el va tadbirkorlik sarmoyasini

investitsiya jarayoniga jalb etish, shuningdek, xususiy xayr-ehson va qonunchilikda

ta`qiqlanmagan boshqa manbalar hisobiga amalga oshirilishi lozim.

Aholining turmush sharoitini oshirish, bilim olish imkoniyatlarini kengaytirish,

salomatligini mustahkamlash, ishchi kuchi sifatida ijtimoiy foydali mehnatda ishtirok

etish salohiyatini yuksaltirish davlatimiz ijtimoiy siyosatining ustuvor

yo’nalishlaridan hisoblanadi.

Bu haqda so’z borganda, avvalo keyingi yillarda mamlakatimiz iqtisodiyotini

modernizatsiya kilish sharoitida aholi daromadlari tarkibida qator o’zgarishlar sodir

bo’ldi: