Mavzu: aerodromlarni loyihalash asoslari

Aerodromoldi hudud
– aerodromga yondoshgan yerlar bo‘lib, ularning
tepasidagi havoda HK lari manevr harakatlarini bajaradilar. U yerlarda tabiiy
va sun’iy to‘siqlarning (tepaliklar, tog‘lar, o‘rmon massivlari va binolar,
inshootlar) balanddagi gorizontal va qiyalama shartli tekisliklar bilan
cheklanadi. Bunday tekisliklar cheklovchi tekisliklar deya ataladi va ularning
ko‘rsatkichlari me’yorlarda ko‘rsatiladi; o‘lchamlari va qiyaliklari HK
larining texnik tavsiflariga qarab belgilanadi va aerodromning klassiga qarab
me’yorlanadi.
4 – rasm. Aerodromoldi hududlari bir 
tomonda (b) va ikki tomonida (a) 
bo‘lgan aerodrom sxemasi.
1 –havodan kirib kelish polosalari; 
G –eng chekka qismlar; D – o‘rta 
qism; aerodromoldi hududning eni– B, 
uzunligi– C; e –o‘rta qismning 
uzunligi; f –eng chekka qismining 
uzunligi.

---

---

---

---

3. Parvoz qilish-qo‘nish tasmasini talab qilingan uzunligini hisoblash, uchish 
tasmasini va aerodromning boshqa elementlarini loyihalash.
Uchish tasmasi (UT
) – aerodromning bir qismi bo‘lib, havo kemalarining
uchishi va qo‘nishi uchun mo‘ljallangan;
uchish-qo‘nish tasmasi (UQT
),
xavfsizlikning chekka tasmasi (
XCHT) va yonlama tasmasi (XYoT) dan
tashkil topadi
. Aerodromda bir yoki bir nechta UT bo‘lishi mumkin.
Ko‘tarilish deganda HK sining harakati tezlashgandan boshlab, havoda
xavfsiz tezlikka erishgunicha bo‘lgan masofa tushuniladi; u ikki bosqichdan
iborat (5.a – rasm): HK sining UQT sida tezlashuvi va ko‘tarila turib
tezlanish olishi. Yugurib borish (tezlanish) HK sini yerdan uzib oladigan
ko‘taruvchi kuch hosil qiladi. Tezlik ma’lum darajaga ortgach, uchuvchi
xujum burchagi (ugol ataki) ni ko‘paytirib oldingi g‘ildiragini yerdan uzib
oladi va keyingi tezlanish asosiy tayanch g‘ildiraklar ustida kechadi. Yerdan
uzilishda qanotlarda hosil bo‘lgan ko‘taruvchi kuch og‘irlik kuchidan
birmuncha ortiq bo‘ladi va samolyot havoda ucha boshlaydi. Keyingi
tezlanish va ko‘tarilish,
10m balandlikkacha, traektoriya gorizontiga
qiyalama to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tekis tezlanma harakatdan iborat.

---

Yugurib borish uzunligi (dlina razbega) deganda HK si start joyidan
boshlab yerdan uzilgunicha o‘tgan masofa tushuniladi. Ko‘tarilish distansiyasi
– gorizontal tekislikdagi yo‘l bo‘lib, HK qo‘zg‘algan nuqtadan boshlab, 10 m
balandlikka ko‘tarilgan nuqtagacha oraliqda yotadi; bunda HK keyingi
ko‘tarilish uchun yetarli va xavfsiz tezlikka erishgan bo‘lishi kerak.
Qo‘nish havodagi samolyot glissadaga kirib sekinlashganidan boshlab,
to‘liq to‘xtamaguncha o‘tgan masofadan iborat (5.b – rasm). HK si qo‘nishga
kirganidagi harakat traektoriyasi quyidagi uchastkalardan iborat: Qo‘nishdan
avvalgi pasayish (glissada bo‘ylab pasayish), parashyutlanish, qo‘nish va
yugurish.