Mavzu Adabiyot va san’atning o’ziga xoc xususiyatlari. Adabiyot san’at va fan chakli sifatida

Rassomlik san’ati butun insonni, hatto uning ichki ruhiy dunyosini ham o'z ichiga oladi, ammo rassomlik ham hodisaning faqat bir paytini qamrash bilan chegaralanadi. Muzika esa, eng ko‘p, ruhning ichki dunyosini ifoda etuvchidir, lekin muzika ifoda qilgan g‘oyalar tovushlar (sadolar)dan ayrilmaydi, tovushlar ruhga ko‘p narsa bersa ham, aqlga hech nimani ochiq va aniq qilib aytmaydi. Poeziya erkin inson so‘zida ifodalanadi, so‘z esa ham tovush, ham kartina, ham aniq va ravshan aytilgan tasawurdir...».

«Haykaltarosh Skopas marmardan Vakx qizini yaratdi: qiz jonli ko'rinadi, tosh o‘sha toshligicha qolgani holda, go‘yo jonsiz tabiat qonunlarini buzganday edi... 0‘z tabiatiga ko‘ra qattiq bo‘lgan tosh ayol naflsligiga taqlid qilib, go‘yo o‘zi ham nafis bo‘lib qolganday, ayollik tabiatiga ko‘ra keskin, nozik harakatlar qilayotgan ayol qiyofasiga kirgan edi. Tabiatan harakatdan mahrum bo‘lgan tosh san’atkor qo‘lining sehri, qudrati bilan Vakx qizlari raqsida charx urib aylanayotganday edi. Garchi ehtiros toshga xos bo‘lmasa ham, Vakx qizining yuzida es-hushidan ayrilgan ayol shavqi ravshan sezilardi... Uning sochlarini

shabada yulqilar, toshning o‘zi

ham nozik va mayin, durkun

soch tolalariga aylangan edi.

Bu holni tushunishga, tasawur

Etishga aql bovar qilmas edi,

tosh bo‘la turib, bu marmar

obrazda ayolning bor mayinligi,

Nafisligi ko'rinar edi»

Alloh so'z qudrati bilan borliqni yaratganki, uning qudratidan boshqa buyukroq m ojiza yo‘q. Hadisi sharifda «So'zda sehrbor...» deb ta’kidlansa, xalqimiz «So‘z qilichdan o ‘tkir», «So‘z - kishining o‘zagi, odob - uning bezagi», deydi.

Bobomiz Alisher Navoiy «Chin so‘z - mo‘tabar, yaxshi so‘z- qisqa muxtasar» desalar,

Mashrab Boboyev «So‘z aytgani kelar dunyoga inson», deydi. Rus shoiri Aleksandr Tvardovskiy «So‘z – bu mening oshi halolim, so‘z – men uchun muqaddas», – deb kuylaydi.

Ha, so‘z – aqlimizning toji, yuragimizning, otashi, insoniyligimizning belgisidir. Ana endi bu so‘z badiiylashganda, adib Oybek aytganidek, har bir so'z, uzukka qo‘yilgan qimmatli tosh kabi porlaydi, har bir misrada katta mazmun barq urib turadi.

So‘z chertib olinadi, ohangi, ifoda kuchi, bo‘yog‘i va boshqa xislatlari bilan hissiy qudratga ham ega bo'ladi

Demak, so‘z san’atining obyekti – tabiat, jamiyat va insonni birlashtiruvchi, bizdan tashqarida yashovchi cheksizchegarasiz olamdir. Inson san’at va adabiyotning bosh predmetidir.

Yozuvchi Maksim Gorkiyning ta’biricha, «0‘zining intilishlari, ishlarining butun xilma-xilligi bilan, o'zinig o'sishi va tanazzulga ketishi jarayoni bilan odam badiiy adabiyotning materiali boiib xizmat qiladi».

Aristotel («Poetika»), V.G.Belinskiy («Poeziyaning xil va turlarga bo‘linishi»)larning fikriga ko‘ra, qadimgi yunon (Gomeming «Iliada», «Odisseya» asarlari, Esxil, Sofokl tragediyalari) san’atidan boshlab, inson san’at asarining bosh predmetiga aylangan.

• Jumladan, psixologiya (gr. psyuxe – ruh, logos - fan) – ruhshunoslik fani miyaning obyektiv voqelikni aks ettirish jarayonidagi holatlarini o‘rgansa, falsafa – filosofiya (yunoncha filio sevmoq, sofos donishmandlik - «donishmandlikni sevish» fani insonning mohiyati haqidagi eng muhim bilimlarni, eng umumiy muammolarni o‘rganadi.
• Adabiyot esa insonni yaxlit va jonli tarzda o ‘rganadi, tahlil va tadqiq qiladi, tasvirlaydi: kitobxon ko‘z o ngida u fikrlovchi, harakat qiluvchi, his qiluvchi, o‘z atrofidagi olamlar bilan jonli munosabatda bo luvchi odam tarzida gavdalanadi.

• Shu sabab ham adabiyotda qayta yaratilgan olam insoniylashgan olam mukammalligi, ezgulikni uyg‘otadigan go‘zalligi bilan inson ong-shuuriga qattiq ta’sir etadi; uni komil insoniylikka yetaklaydi. Shu fazilati bilan adabiyot –«insonshunoslik» dir, inson ruhiyatini poklovchi, boyituvchi, «kir-chir»lardan xalos etuvchi m o‘jizadir. Insonin ulug'lab, e’zozlab, hurmatlab, ardoqlab, sevib kuylovchi va xuddi shunday ruhni boshqalarga ato etuvchi qiyosi yo‘q ne’matdir.