Mavzu: Abu Ali Ibn Sino ijodida oila tarbiyasi Mundarija I. Bob. Abu Ali Ibn Sino asarlarida oila va oilada bola tarbiyasiga oid fikrlari rivojlanishi

Kurs ishining maqsadi: Abu Ali Ibn Sino ijodida oila tarbiyasi va uning omillarini o’rganish
Kurs ishining vazifalari: Mutafakkirlarimiz o’gitlaridan foydalanish usullari samaradorligiga erishish omilini nazariy jihatdan asoslash
Mutafakkirlarimiz o’gitlaridan foydalanish mazmuning pedagogik usullarini aniqlash
Kurs ishining obyekti: Bolajonlarni mutafakkirlarimiz o’gitlari bilan tanishtirish va
Kurs ishining predmeti:Mutafakkirlarimiz o’gitlaridan foydalanish usullari va vositalari.
Kurs ishining metodlari:
-kuzatish;
- suhbat
-qiyosiy tahlil
-Adabiyotlar tahlili
Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rtta paragraf, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat.

I.Bob. Abu Ali Ibn Sino asarlarida oila va oilada bola tarbiyasiga oid fikrlari rivojlanishi
1.1. ,,Inb Sino va tadbiri manzil" kitobi haqida
Tadqiqot jarayonida ilmiy bilishning obyektivlik usulidan foydalanildi. Ibn Sino asarlari obyektiv ochib berildi. Ibn Sino yashagan davr tarix nuqatayi-nazaridan tahlil etildi. Ibn Sino asarlari mantiqiy izchillik jihatdan tadqiq qilindi. “Odob ul-manzil” asari tizimli tarzda tahlil qilindi.
Ibn Sino ijodida fanning strukturasini tekshirish, bilimlarning tartibini aniqlash, ular tasnifini amalga oshirish alohida o‘rin egallaydi. Tasnif masalasida u al -Forobiy boshlab bergan ilmlar tasnifi haqidagi masalani yanada chuqurlashtiradi. Uning “Kitob ash-shifo”, “Donishnoma” asarlari mantiq, tibbiyot, riyoziyot , metafizika bilimlariga bag‘ishlangan va ularda Ibn Sinoning tasnif masalasiga yondoshishi aks etgan. Ayni paytda ilmlar tasnifi masalasi uning ana shu mavzuga bag‘ishlangan “Aqsom al-ulum al-aqliya”- “Aqliy ilmlar qismlari” asarida to‘liq aks ettirilgan. Bu asarda u asosan falsafiy ilmlar tartibini, o‘sha davr an’nasiga tayangan holda, ikki qismga nazariy va amaliyga ajratib bayon qiladi va ularni egallashining yakuniy natijasi haqiqatni bilish hamda farog‘atga erishish, deb hisoblaydi.
NATIJA
Ibn Sino tasnifi bilan kengroq va mufassalroq tanishadigan bo‘lsak, uni quyidagi shaklda berilganini ko‘ramiz:
Nazariy falsafa. U quyidagi uch qismdan iborat.
I.Quyi ilm tabiiyot bo‘lib, u borlig’i va sifatlari moddiy, ya’ni material jismlar (mavjudot) va harakat bilan bog‘liq narsalar bilan shug‘ullanadi.
Uning sakkizta asosiy qismlari bor:
1. Tabiatning umumiy masalalari.
2.Olam asoslarini tashkil etuvchi jismlar holati.
3.Paydo bo‘lish va yo‘q bo‘lishni tushunib yetish.
4. Turli harakatlar natijasida to‘rt unsurlar aralashuvi oldidan ulardan hosil bo‘ladigan har xil holatlar haqida.
5. Noorganik dunyo.
6. O‘simlik dunyosi.
7. Hayvonot dunyosi.
8. Insonni va umuman hayvonot nafsini bilish.
Abu Oli ibn Sino «Tib jamg'armasiunlari»ning Birinichi kitobida tibning ishvaariy masalalari, Ikkinchi kitobida sodda dorilarning tavsifi va tibbiy ta'siri, yáni dorishunoslik masalalari kўrilgan edilar.
Nihoyatdarning Uchinchi kitobi uniń eng katta qismi bўlib, u undam tanasi ázolarining kasalliklari toshhxisi va muolajasiga bog'ishlangan. Unga, o'rta asr tibbiy onganasiga kўra, boshdan o'ylaroqqacha bўlgan ázolarda sodir bўladigan, osha davrda malum kўp kasalliklar kiritilgan.
Uchinchi kitob hajm jixatidan katta bўlgani uchun nihoyatdarning avvalgi nahshrlarida u ikki jildga bўlib chop etilgan edilar, uchinchi nahshrda ham shu shakl saqlanni. Zaro, bu nahshr «Tib konunlari» Uchinchi kitobining 1979— 1980 yillarda amalga oshirilgan ikkinchi nahshri asosida toyyorlandi. Uchinchi nahshrda xam matnning bўlinishi avvalgisidek qo'ldirildi, yáni birinichi jildga I—XII fanlar va o'g'ilarga tekishli izoxlar, ikkinchi jildga esha XIV-XXII fanlar hamda sanamun Uchinchi kitobga tekishli kursatkichlar kiritildi.
«Jamg'armasiun»ning Uchinchi kitobini ozbek tiliga torjima qilishda asos qilib bu nihoyatdarning XII asrda kўchirilgan va Leydenda saqlanayotgan qўlyozmasi uingan bўlib (Bibliothecae Academia Lugduno - Batava, Cod. Or 7), bu qўlyozma izohlarda L sigli bilan belgilangan.
«Jamg'armasiun»ning udingi ikki kitobida qilinganidek, Uchinchi kitobda ham torjima uchun yordamchi manba sifatida uniń 1877 yilda Ushbuoq (Misr) ham bosilgan nusxasidan foydalanilgan (bu kitob B sigli bilan belgilangan). B bilan L orasidagi muxim farqlar izohlarda kўrsatilgan.
Uchtalarbu nahshrda izoh va kўrsatkichlar takroriy kўrib chiqildi. Kitob FA-F1-027 «Rusumziy Osiyo xalqlari yozma merosini organish: manbashunoslik va matnshunoslik tadqiqotlari» fundamental loyixa doirasida nahshrga toyyorlandi.
Torjimonlar:A. Rostulev, K. Mirzaev, U. I. Karimov, A. Murodov
Xususiyatlar
ISBN978-9943-5991-6-1 MuallifAbu Oli Ibn SinoTilO'zbekchaYozuvKirillchaNahshriyot" Sharq" NMAKMuqovasiQattiqQoǵoz formatiA4
Ibn Sino "Qonun-fit-Tibb" asarida yosh bolalarni tug‘ilganidan boshlab tarbiyalash masalasiga alohida e’tibor beradi. Bola tug‘ilganidan boshlab oyoqqa turguncha ma’lum tartibda tarbiyalanib borishi lozim. Bu – o‘z vaqtida ovqatlantirish, cho‘miltirish, yo‘rgaklash kabilardan iborat. Bularni ham ma’lum qoidalar asosida amalga oshirish darkor. Bola tabiatini mustahkamlashdagi muhim vositalar – asta-sekin tebratish, musiqa eshittirish, ashula aytishdan iborat bo‘lib, ular tartib bilan amalga oshirilsa, bola yaxshi uxlaydi. Tebratish uning tanasiga, musiqa uning ruhiyatiga orom baxsh etadi. Ibn Sino yosh bola tarbiyasini turli sharoitda ma’lum izchillik va tartib bilan olib borish haqida onalarga maslahatlar beradi.
Shuningdek, bu asarda otalarning ham burch va vazifalari belgilab beriladi. Bola balohatga yetguncha ota o‘z vazifasini bajarib borishi kerak. Avvalambor, otaning majburiy vazifalaridan biri o‘z farzandiga yaxshi nom berishdir. Bolani emizish davri tugab, mustaqil ovqatlanish davri boshlanishi bilan ota uning axloqiy tarbiyasiga kirishuvi zarur. Maqsadga erishish uchun tarbiyada o‘rni bilan bolani maqtash, jazolash ham kerakligini ko‘rsatib o‘tadi.
Kaykovus Unsurulmaoniy (1021 y.) O’rta Osiyo va umuman, Sharq donishmandligiga munosib hissa qo‘shgan olimdir. U "Qobusnoma"ni yozib, unda o‘zining bola tarbiyasi, oilaviy hayot, shaxs kamoloti masalalariga oid fikr-mulohazalarini bayon etgan. Kitobdagi asosiy g‘oya – yoshlarni ota-onani hurmat qilishga, e’zozlashga chaqirishdir. Uning bu boradagi fikrlari pandnomaning "Ota-ona haqqini bilmoq zikrida" nomli bobda bayon etilgan. Olim va alloma Kaykovus ota-ona o‘z farzandi uchun hatto "o‘limga ham tayyor" ekanligini takidlab, o‘z navbatida, ularni aslo ranjitmasliklari, aksincha, shirinsuxanlik bilan munosabatda bo‘lish lozimligini uqtirib: "Har bir farzandki, oqil va dono bo‘lsa, ota-ona mehr-muhabbatini ado etmakdin bosh tortmagay", - deydi hamda bu fazilat aqlli va dono farzandga xos narsa ekanligini qayd etadi. "Qobusnoma"da bola dunyoga kelgandan keyin birinchi vazifa unga eng yaxshi nom qo‘yish deb ko‘rsatiladi. Bola o‘qish yoshiga yetgach maktabga beriladi.
Shuningdek, "Qobusnoma"da ota-onalarning boshqa burch va vazifalari ham belgilab berilgan. "Agar sen, - deydi Kaykovus, - o‘g‘lingni tarbiyalamasang zamon, sharoit tarbiyalaydi." Bu yerda Kaykovus kimni ota-onasi tarbiyalamasa, uni kechalar, kunlar tarbiyalaydi, degan hikmatli so‘zni keltiradi. Har bir ota-ona o‘z farzandiga bilim, ta’lim-tarbiya va hunarni meros etib qoldirishi kerak, chunki tarbiyadan ko‘ra yaxshiroq meros yo‘qdir. "Nima eksang shuni o‘rasan"- degan o‘zbek va tojik xalqlarida keng tarqalgan maqolni ishlatib, u oilada bola tarbiyasining qo‘yilishi ana shu muhim maqol asosida qaralsa, maqsadga muvofiq bo‘lishini ta’kidlaydi.
"Qobusnoma"da ilgari surilgan fikrlar mashhur hind masali "Kalila va Dimna", Nizomul Mulkning "Siyosatnoma", Nosir Xisravning "Saodatnoma", Ahmad Yugnakiyning "Xibatul xaqoyiq", Alisher Navoiyning "Mahbub-ul-qulub", "Vaqfiya"si kabi asarlar qatorida hozirgi kunda ham ota-onalar uchun, ayniqsa, o‘smir va o‘spirinlik yoshidagi yigitlarni tarbiyalashda muhim qo‘llanma vazifasini o‘tay oladi.
XIII asrda Eronda yashab ijod etgan Shayx Saodi Sheroziy o‘zining "Guliston" va "Bo‘ston" asarlarida bola tarbiyasi, ota-ona va farzandlarning o‘zaro munosabatlari masalalariga alohida ahamiyat qaratgan. "Bola mevadir, umrning lazzati" – deydi. Har bir ota-ona o‘z farzandiga kichik yoshdan boshlab ta’lim-tarbiya berishi va ilm-hunar o‘rgatishi zarur.
"Kimda kim yoshlikdan tarbiya olmasa, katta bo‘lgach, baxtli bo‘la olmaydi. Ho‘l novdani istagancha bukish mumkin, quruq novdani esa faqat olov bilan to‘g‘rilash mumkin" – deb ta’kidlaydi u. Bu bilan Sa’di bolalar kichik yoshidagina tarbiya ta’siriga beriluvchan bo‘lishlarini, shuning uchun ularni kichiklikdan boshlab tarbiyalash kerakligini katta bo‘lgach, tarbiyalash g‘oyat qiyin bo‘lishligini qayd etadi.
Movarounnahrda tugʻilib, Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatini dunyo madaniyati tamadduniga aylantirgan buyuk mutafakkirlardan biri - Аbu Аli ibn Sino
boʻlib, u Yevropada «Аvitsenna» nomi bilan mashhurdir. Ibn Sino (asl ismi Husayn, otasining ismi Аbdulloh) Buxoroning Аfshona qishlogʻida, 980 yilning safar oyida, amaldor oilasida tugʻiladi. 986 yilda Ibn Sino oilasi Buxoroga koʻchib keladi va shu vaqtdan boshlab yosh Husayn boshlangʼich maʼlumot olishga, ilm-fanni oʼrganishga kirishadi. Tabibning yoshligi, yigitlik chogʻlari Somoniylar hukmronligining soʻnggi yillari, Nuh II ibn Mansur Somoniy hukmronligi davriga (976-997) toʻgʻri keladi.
Ibn Sino 10 yoshidayoq Qurʼonni yod olib, 13 yoshlaridan boshlangʻich matematika, mantiq, fiqh, falsafa ilmlari bilan shugʼullana boshlaydi. Ibn Sino yosh boʻlishiga qaramay, Аbu Аbdulloh Notiliy rahbarligida falsafa, Hasan ibn Nuh al-Qumriydan tibbiyot ilmini har tomonlama oʻrganadi, asta-sekin tabiblik bilan ham shugʻullanadi. U oʼzidan avval oʻtgan Sharq mutafakkirlarining asarlarini chuqur
oʻrganish bilan birga, qadimgi yunon tabiiy-ilmiy, falsafiy merosini, xususan