|
Mavzu: Abdurahmon Akbar ijodida bola ruhiyati talqini.
Abdurahmon Akbar 1962-yilda Yangiyoʻl tumani Niyozbosh qishlogʻida tavallud topgan. U 1987-yilda hozirgi Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universitetining jurnalistika fakultetini bitirgan. A. Akbar “Kichkintoy va paxtaoy”, “Ehtiyotkor toshbaqa”, “Uyquchining tushlari” kabi oʻndan ortiq sheʼriy kitoblar muallifi.
Abdurahmon Akbar ijodi rang-barang mavzuda, shirali, taʼsirli yozilganligi bilan ajralib turadi. Aksariyat sheʼrlarining qahramonlari koʻngillari osmon kabi musaffo, shaloladek quvnoq, orzulari buloqlar suvidek toza, shamoldek tinim bilmaydigan bolakaylar ekanligining guvohi boʻlasiz.
Kichkintoylar dunyoni oʻzgacha idrok qiladilar. Kattalar uchun oddiy tuyulgan narsalar ular koʻz oʻngida fojiali koʻrinishi, kattalar uchun ogʻriqli va armonli tuyulgan yechilmas masalalar esa ular nazarida oddiy, yechimini topishi qiyin emas. Masalan, mana bu sheʼriy parchadagi kabi:
Meni koʻrsa togʻamning koʻzlariga yosh kelar,
Botirim, polvonim deb opichlab yurar uzoq.
Yoshi dadajonimdan ancha kichik boʻlsa-da,
Gʻoʻzasi kabi rangpar, paxtasidek sochi oq.
Ona, togʻamning nega bitta ham bolasi yoʻq?
Qiliqlari, yuzlari menga rosa oʻxshaydi,
Menga oʻxshab arazchi, menga oʻxshab hazilkash.
Ammo bitta gapiga sira tushunolmayman,
Nimaydi, ha, “Bunchalar, bunchalar qiyin yashash?”
Ona, togʻamning nega bitta ham bolasi yoʻq?
Shoirnnig “Iltimos” deb atalgan sheʼrining adabiy qahramoni togʻasining ushalmagan armoniga mana bu yoʻsinda nuqta qoʻyishga bel bogʻlaydi:
Ertakdagi parilar sarvqomat desalar,
Ulardan goʻzal derdim Lobaroy kennoyimni.
Kasal boʻlib qolasiz yigʻlayversangiz agar,
Desam ham koʻzin yoshlab solib berdi joyimni,
Ona, togʻamning nega bitta ham bolasi yoʻq?
Akam, opachalarim xafa boʻlishsa boʻlar,
Mening aytganimga ham bir borgina kiringlar,
Koʻnmasangiz agarda uydan qochib ketaman,
Meni kichik togʻamga oʻgʻil qilib beringlar.
Ona, togʻamning axir bitta ham bolasi yoʻq.
Bu Abdurahmon Akbarning armon haqidagi sheʼri:
Aʼlochi qiz edi Nigora,
Darslaridan sira qolmasdi.
Ahvol soʻrab borgan paytimiz –
U oʻrnidan tura olmasdi.
Shoir sheʼrlarining ikki xususiyati mazkur satrlarda yaqqol namoyon boʻladi. Birinchisi: Nigoraning darslardan sira qolmasligi, lekin uning yura olmasligi zamirida ilojsizlik, taqdirning achchiq haqiqati yotadi. Va ikkinchi xususiyat – bolalar sheʼriyatida ham tabiat tasvirini voqealar rivoji bilan uygʻunlikda berish:
Sogʻaymadi sinfdoshimiz
Oxirgi kun qorayganda qosh.
…Derazada bizlar keltirgan
Atirgullar qolgandi soʻlib…
Armon va ilojsizlikka sheʼrning soʻnggi misralari goʻyo soʻnggi nuqtani qoʻygandek boʻladi:
Koʻzimizni qizartirdi gʻam,
Qalbimizdan armon ketmadi.
Koʻtaraylik tobutin desak,
Boʻyimiz yetmadi, yetmadi…
Bu kabi qarama-qarshiliklar koʻplab shoirlarning ijodiga xos. Asosiy fikr bu emas. Asosiysi shundaki, Abdurahmon Akbar oʻz ijodiy izlanishlari bilan hozirgi zamon oʻzbek bolalar sheʼriyatiga lirik kayfiyat va bola kechinmalarini qahramon tilidan berishning oʻziga xos uslubini olib kirdi.
Shoir “Qoʻrqqanga qoʻsha koʻrinar” nomli sheʼrida bolakaylarni mard, botir va ziyrak boʻlishga daʼvat etadi:
Kech kirib, koʻkda hali
Oy kezmagan pallada,
Norni kuchuk quvlabdi
Sukut toʻla dalada.
Yetib olsa tishlaydi
Degan xayolga borib,
Chopibdi Nor bechora
Oyogʻin qoʻlga olib.
Ortda qolibdi dala,
Ortda qolibdi ariq.
Toshkoʻchaga yetganda
Toyib ketibdi qattiq…
Koʻzin ochib qarasa,
Yuragi urib duk-duk,
Oʻzin Laychasi emish
Oʻsha… “quvlagan” kuchuk.
Taniqli adabiyotshunos Rahmatilla Barakayevning Abdurahmon Akbar ijodiga bergan bahosi ham eʼtiborga loyiq. Muallif “Istiqlol davri bolalar adabiyoti: anʼana, vorislik va izlanish” nomli tadqiqotida shoir ijodining quyidagi qirrasiga alohida eʼtibor qaratadi: “Abdurahmon Akbarning mumtoz adabiyotimizdagi qofiyali nasr (saj)ni eslatuvchi “Shoir dadam haqida sheʼriy hikoyalar” turkumini sheʼriy shaklga sigʻmagan fikrlar tizimi deyish toʻgʻriroq boʻlar edi. Abdurahmon bu sheʼrlari bilan bolalar adabiyotimizga fikrlovchi, oʻychan bola timsolini olib kirdi. Besh sheʼriy hikoyadan tarkib topgan turkum shoir dadasining armon-u iztiroblarini, dard-u tashvishlarini eshitib qolib, jajji yuragiga sigʻdira olmay, toʻlqinlanib soʻzlayotgan bolakay tilidan hikoya qilinadi. Jumladan, “Dadamning qalbi” sheʼriy hikoyasida shunday deyiladi:
“Armon uyasimish dadamning qalbi, dadamning qalbida kularmish sevinch. Dadamning qalbida ummon bor emish. Bor emish dadamning qalbida ilinj.
Yozgan uch-toʻrt sheʼri dadam qalbining topgan quvonchi-yu ozori emish. Dadamning yuragi dunyo koʻrmagan sonsiz fikrlarning mozori emish…”
Ichki qofiyalanishga uygʻun boʻlgan soʻz takrorlari va bolakayning moʻjaz taxayyul olamiga sigʻmagan nogahoniy qiyoslar ushbu turkumga mansub sheʼriy hikoyalarning shaklan va mazmunan mukammalligini taʼminlaydi.
A. Akbarning shakliy izlanishlari ham eʼtiborga molik. Uning raqamli sheʼrlari kichik maktab yoshidagi bolalar sheʼriyatini yangicha shakl va mazmun bilan boyitdi:
“Aka, qanday yuribsiz,
Soz ketyaptimi xizmat?
Askarlikka koʻnikib
Ketgandirsiz batamom.
Buvim, qoʻni-qoʻshnilar
Sizga yoʻllashdi salom.
Q3oq-q3oq ch3moma
Terib qaytsak adirdan.
Koʻchamizni nomlashib,
Ketishibdi yangidan.
“Ul. Zarechnaya” emas,
Bilib qoʻying, aka, siz,
Endi bizning uy-hovli
“1lik” koʻcha, 18!
“Paxtakor” ham ketma-ket
Q3ib turibdi zafar.
lmas, 3ta, toʻp urdi
Ilhom kechagi safar…
Do'stlaringiz bilan baham: |
