Mavzu: abdulla qahhor hikoyalarida tinish belgilarining qòllanishi reja: kirish

UMUMIY XULOSALAR
Tinish belgilari yakka yoki birikkan holda ishlatiladi. Bu belgi gap mazmuni va ohangiga muvofuq holda qo’yiladi.
▲So’roq va undov belgisi birikkan holda kuchli hayajon bilan aytilgan so’roq gaplardan so’ng qo’yiladi: Masalan: -Nimalar deyapsiz, o’zi?! Men bu maqsadda kelganim yo’q-ku?!
▲Nuqtali vergul o’z ichida vyerguli bo’lgan, mazmunan biroz farqlanuvchi gaplardan iborat bo’lgan qo’shma gaplarda qo’llanadi: Bir joyda turganimda deyarli fikr qilolmayman; tanam hamma vaqt harakatga keladi (J.J.Russo)
▲Ikki nuqta quyidagi hollarda qo’yiladi:
uyushiq bo’laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi yoki ularni oydinlashtiruvchi so’zdan keyin: Bozordagi bor gullardan: atirgul, lola, chinnigul oldim. So’zga chiqdilar: S.Olimov, I.Shokirov, A.Ulug’ov va boshqalar.
Bog’lovchisiz qo’shma gaplarda biror gap boshqa gapni izohlasa, uning sababi yoki natijasini ko’rsatsa: Abror qizni darrov tanidi: u qo’shni mahalladagi do’konda ishlar edi.
▲ tire quyidagi hollarda qo’llanadi:
- ega kesim bilan bog’lamasiz birikkanda: Bu –sening ishing. Tilga ixtiyorsiz –elga e’tiborsiz.
- zidlik, shart, o’xshashlik mazmuni ifodalangan bog’lovchisiz qo’shma gaplarda: Qor yog’di –izlar bosildi. Qo’shning tincg –sen tinch.
- kirish gaplar, ajratilgan bo’laklar o’rtasida: Rufat Risqiyev –mashhur bokschi –musobaqa to’g’risida gapirib berdi.
- uyushiq bo’lakdan keyin kelgan umumlashtiruvchi so’zdan oldin: Paxta, oltin, gaz –bular bizning boyligimiz.
- ko’chirma gap bilan muallif gapi orasida: “U bilan internet orqali tanishdim”, -dedi Abror.
▲ Qo’shtirnoq quyidagi o’rinlarda qo’yiladi:
- ko’chirma gapni ajratib ko’rsatish uchun: “Inson bolalikdan boshlanadi”, -deydi xalqimiz.
- shartli nomni, kinoya manosini bildirgan yoki ko’chma ma’noda qo’llangan so’z yoki birikmalar: “Lochin!”, “Lochin!” “Parvoz”ni eshit! Uning bunday “chiroyli” qilig’idan uyalib ketdim.

Tinish belgilari yozma matnni idrok etishda muhim rol o'ynaydi. Siz bu bilan bahslasha olmaysiz. Keling, misolni olaylik - "Ijroni kechirish mumkin emas" iborasi, bu vergulning qaerdaligiga qarab ma'nosini o'zgartiradi. To'g'ri qo'yilgan tinish belgilari matn kimga yuborilganligi tushunarli bo'lishining kafolatidir. Biroq, maktabni muvaffaqiyatli tugatgan biz ham (yonimdan o'tdim) tinish belgilarida ko'pincha qiyinchiliklarga duch kelamiz.

Ko'pchilik maktabdan vergul har doim "nima" dan oldin qo'yilishini eslashadi. Tinish belgilari haqida gapirganda, "doimo" so'zidan saqlanish yaxshiroqdir. Masalan, birlashma mazmunli iboralarning bir qismi sifatida paydo bo'lishi mumkin (ularni ajralmas birikmalar deb ham atashadi), keyin uning oldiga vergul qo'yish xato bo'ladi. Bu to'g'ri, masalan: kerakli narsani olish, xohlagan narsani qilish, biron bir ishni bajarish, to'g'ri bajarish, hech narsa bo'lmagandek o'zini ko'rsatish, har qanday narxga intilish, kerak bo'lmagan joyga bormaslik, tunni kerak bo'lgan joyda o'tkazish, rasm mo''jiza , zarur bo'lgan ish.