Mavzu №9: hissiy va idrokiy oʻrganish, uning

Filologiyada fahmiy va idrokiy bilimlarni izchillik bilan farqlash sistemaviy fanning (strukturalizmning) eng asosiy tamoyilida izchillik bilan o'z aksini topadi.


Fahmiy bilimlar alohida olingan narsaning o'zi, uning shakliy-moddiy xususiyatlari, yashash va voqelanishi haqida ma'lumot bersa, idrokiy bilimlar shu narsaning o'zga aloqadorlari bilan munosabatlari, uning butun tarkibida tutgan o'rni, u yoki bu ko'rinish va vazifada voqelanish sabablarini ochib beradi.
Idrokiy bilimlar hamisha fahmiy bilimiarga tayanadi va fahmiy bilimlar bilan isbotlanadi. Fahmiy bilimlardan uzilgan idrokiy talqinlar xayolparastlik, sun'iylik va zo'rma-zo'rakilik bo'lib, fan uchun ham, jamiyat uchun ham koni ziyondir. Bunday xayolparastlikni Ivan Ivanovich Boduen de Kurtene "moslashtirish, muvofiqlashtirish va xayolot [pezonipyyuщee, appuoristicheskoe) deb ataydi.


Ma'lum bir g'oyalarni hodisalarga zo'rlab nisbat berish tadqiq manbayiga nominalistik yondashish va fetishizm ( fetishizatsiya) - ma'lum bir narsa-hodisani mutlaqlashtirish fan va jamivat uchun zararlidir. Sovet tuzumida fanda (jumladan, filologiya sohasida) va siyosatda (jumladan, milliy til va adabiyot hamda ularning tadqiq va ta'limida) fetishizm, ularning oqibatlari ustida biz keyinroq to'xtalamiz
Hozir faktlarni oldindan qabul qilingan bir g'oyaga bo'ysundirib tahlil etish, tadqiq manbayini g'ova yoki nazariyaga muvofiqlashtirib izohlash fan uchun, buyuk olim ta'kidlaganidek, "o'ta zararli" ekanligini qayd etish bilan cheklanamiz. Hodisalar, faktlar talqini g'oya-yu nazariyalarga emas, aksincha, g'oya-yu nazariyalar, hodisalar, faktlarga tayanishi, asoslsnishi lozim. Bu fanning istagan taraqqiyot bosqichida tadqiqotchi oidiga qo'yadigan b i r i n chi va b o sh talabidir. Shu sababli tilsluinoslik bo'yicha har bir idrokiy hukm va talqin hamish a mustahkam fahmiy zaminga ega bo'lmog'i shart.