Gemopoez faktorlari
3
Qon shakli elementlari shakllanishi faollashuvi va gemopoez faktorlari bilan
regulyatsiya qilinadi. Ular quyidagilar:
1. O’sishning gemopoetik omili;
2. Transkripsiya faktori;
3. Folat kislota, vitamin B12;
4. Temir mikroelementi
Gemopoetik o’sish faktorlari o’zak xujayralarning omillarini, koloniyastimullovchi
faktorlarni, interleykinlarni, eritropoetin, trombopoetinlarning ishlab chiqishini yo’lga
qo’yadi.
Eritropoetin — yangi tabiatli glikoprotein gormoni. U asosan buyraklarda ( 90% ga
yaqin) gipoksemik stimulyatsiyaga javoban ishlab chiqariladi, kam miqdorda jigar
gepatotsitlarida hosil bo’ladi. Eritropoetin eritroid qatordagi xujayralarning rivojlanish
jarayoniga va differensirovkasiga ta’sir qiladi, ularda N ishlab chiqishini stimullaydi.
Sog’lom odamlarda eritropoetin miqdori plazmada xar qanday genezli gipoksiyada
oshadi.
Trombopoetin — trombotsitopeniyadan keyingi davrda megakariotsitopoezni
tezlashtiruvchi gormon.
– Koloniyastimullovchi omillar - leykopoetinlar funksiyasini bajaradi.
Transkripsiya faktorlari — DNK bog’lovchi va qon hosil qiluvchi xujayralarning
genlar ekspressiyasini boshqaruvchi oqsillar.
Folat kislota va vitamin V
12
DNK sintezi uchun zarur. Folatlar va vitamin V
12
organizmga ovqat bilan kirib, ingichka ichakda so’riladi. Ichakda vitamin V
12
ning
so’rilishi uchun oshqozon parietal xujayralari tomonidan sintezlanadigan Kasl omili
yordam beradi. Faktor vitamin V
12
ni bog’laydi va uni fermentlar ta’sirida
parchalanishidan saqlaydi. Ichki Kasl omili va vitamin V
12
kompleksi kalsiy ionlari
ishtiroki bilan yonbosh ichak distal qismining epitelial xujayralaridagi retseptorlar
3
N.A.Geppe Bolalarkasalliklari propedevtikasi Moskva2008y 351bet
4
bilan o’zaro bog’lanadi. Bunda vitamin V
12
xujayraga kiradi, ichki faktor esa erkin
bo’ladi. Ichki Kasl omilining bo’lmasligi anemiyaga olib keladi.
Temir mikroelementi gemopoez jarayoniga muxim rol o’ynaydi: u gem tarkibiga kiradi
(N ning oqsilsiz qismi) va N ning kislorod tashish xususiyatini ta’minlaydi, temir juda
ko’p metalloproteidlar, fermentlarning asosiy qismlari tarkibida bo’ladi, shuning
uchun:
– Metabolik jarayonlarda ishtirok etadi;
– Organizmning immun tizimini yuqori darajada saqlab turishda muxim axamiyatga ega.
YAngi tug’ilgan chaqaloqlarda temir birlamchi zaxiralari plasenta orqali onadan
bolaga antenatal yo’l orqali butun homiladorlik paytida o’tishi davomida to’planadi.
Bu jarayon ayniqsa homiladorlikning 28-32 xaftalarida bu jarayon faol bo’lib,
konsentratsiya gradientiga qarshi amalga oshadi, ya’ni onadan homilaga faqat birta
yo’nalishda o’tadi. Homiladorlik patologik kechishi, ona – platsentadagi qon
aylanishining buzilishi homilaga temirning o’tishini kamaytiradi. Bola tug’ilgandan
keyin temirning asosiy manbai uning organizmiga ekzogen yo’l orqali, ya’ni ovqat
maxsulotlari bo’lib tushadi va endogen zaxiralardan utilizatsiya qilinadi (jigar,
mushaklar, “eski” eritrositlar, fermentlar).Sog’lom bolalarda birinchi yarim yillikda
organizmda temirni muvozanatda saqlash uchun asosiy maxsulot ona suti xisoblanadi.
Bolaning xar kunlik extiyoji 0,5—1,2 mgG’sut xisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |