Мавзу 3 juft korrelyatsion regression tahlil

x
b
a
y
x



Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 

---

Regressiyadagi xatoliklar 
Xatoga yo’l qo’yilishiga nafaqat matematik funktsiyani noto’g’ri tanlash, balki 
regressiya tenglamasida muhum bo’lgan omilni xisobga olmaslikka ham bog’liq, ya’ni 
ko’p omilli regressiyaning o’rniga juft regressiyani qo’llash ham sabab bo’ladi. 
Masalan ma’lum bir maxsulotga bo’lgan talab nafaqat uning narxiga, balki jonboshiga 
to’g’ri keladigan daromadga ham bog’liq bo’lishi mumkin. 
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 

---

Xatolikka yo’l qo’yish natijalari 
Xatolikka yo’l qo’lilishida ma’lumotlarni tanlashdagi xatolik ham sabab bo’lishi 
mumkin. Chunki tadqiqotchi ko’rsatkichlar orasidagi bog’lanish qonuniyatlarini 
aniqlashda tanlab olingan ma’lumotlar asosida ish ko’radi. 
Tanlashdagi xatolik ko’pchilik holatlarda iqtisodiy jarayonlarni o’rganishda 
boshlang’ich statistik ma’lumotlar to’plamini bir jinisli bo’lmaganligi uchun ham 
yuzaga keladi. Agar ma’lumotlar zamon va makonda bir jinisli bo’lmasa regressiya 
tenglamasi hech qanday ma’noga ega bo’lmaydi. Bunday holatlarda natijani yaxshilash 
uchun o’rganilayotgan statistik ko’rsatkichlarning anamal(haqiqatga to’g’ri 
kelamaydigan) qiymatlarini to’plash birliklaridan chiqarib tashlanadi. 
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 

---

Ma’lumotlarni o’rganishdagi xatoliklar 
Regressiya usullarini amaliyotda qo’llashda ma’lumotlarni o’rganishdagi 
xatoliklar katta xavf tug’diradi. 
Agar noto’g’ri qurilgan modellarni ularni shaklini o’zgartirib xatolikni 
kamaytirish mumkin bo’lsa, ma’lumotlarni tanlashdagi xatolikni ma’lumotlar hajmini, 
ya’ni statistik to’plamni kattalashtirish bilan kamaytirish mumkin. 
Ma’lumotlarni o’lchashdagi xatoliklar makrodarajadagi tadqiqotlarda katta 
axamiyatga ega
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 

---

Matematik funktsiyani tanlash 
Juft regressiyada 
 
x
f
y
x

ˆ
matematik funktsiyani ko’rinishlarini tanlash uchta 
usul bilan amalga oshirilishi mumkin: 
- grafik usuli; 
- analitik usul, ya’ni o’zaro bog’lanishlarni o’rganish nazariyasidan kelib chiqib; 
- eksperimental (tajriba)usuli; 
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 

---

Grafik usul 
Ikki ko’rsatkich orasidagi bog’lanishlarni o’rganishda regressiya tenglamalarini 
grafik usulida tanlash ko’rgazmali chizmalar shaklida amalga oshiriladi. Bu usul 
korrelyatsiya maydoniga asoslanadi. Bog’lanishlarni miqdoriy jixatdan baholashda 
qo’llaniladigan egri chiziqlarni asosiy turlari quydagi rasmlarda keltirilgan.
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 

---

Analitik usul 
Regressiya tenglamasini tanlashning analitik usuli ko’proq amalda qo’llaniladi. 
Ushbu usul taxlil qilinayotgan ko’rsatkichlarning o’zaro bog’lanish tabiatini 
o’rganishga asoslanadi.
Masalan, korxonaning elektr energiya(
y
)ga bo’lgan talabi ishlab chiqarilayotgan 
maxsulot xajmi(
x
)ga bog’liq holda o’rganilayotgan bo’lsin. Barcha iste’mol qilingan 
elektr energiya(
y
)ni ikki qismga bo’lish mumkin: 
-
a
ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan; 
- ishlab chiqarish hajmi(
x
b

) ko’payishi bilan proportsional ravishda ortib 
boruvchi bevosita ishlab chiqarish hajmi bilan bog’liq bo’lgan qismlarga.
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ 

---

Elektr energiya iste’moli 
U holda elektr energiya iste’molining mahsulot hajmiga bog’liqligini quyidagi 
regressiya tenglamasi orqali ifodalash mumkin: 
(3.3)
Agar tenglamaning ikkala qismini ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi(