Mavzu-16. Tarmoqning iqtisodiy rivojlanishini prognozlash reja

Qiziqarli ma’lumotlar
1
Ushbu prognozning aniqligiga qarab 
tarmoq ishlab chiqarishini rivojlanish 
darajasi 
va 
hajmi 
rejalashtiriladi. 
Iqtisodiyotda mavjud iste’mol hajmi balan 
ishlab chiqarishning umumiy hajmi teng 
bо‘lishi 
kerak. 
Buning 
uchun 
tarmoqlarning ishlab chiqarish imkoniyati 
1
http://www.review.uz/index.php/infographics 

---

va forydalanish darajasini bilish kerak. Ushbu kо‘rsatgichni prognozlashtirish tarmoqning 
ishlab chiqarish kuchini va undan ma’lum muddat mobaynida foydalanishini aniqlash 
imkonini beradi. Bir paytning о‘zida ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan resurslar 
tarmoq yо‘nalishi, tarmoqda ilmiy texnika taraqqiyoti darajasi, boshqa tarmoqlar bilan 
aloqasi va boshqa omillar inobatga olinadi.
16.2. Talab doiralari va ularning talabdagi ulushini aniqlash, retrospektiv 
ma’lumot tо‘plash, prognozlashtirish usulini tanlash, tarmoq mahsulotiga bо‘lgan 
ehtiyoj bо‘yicha talab modelini ishlab chiqish 
Tarmoq iqtisodiy rivojlanishini prognozlash uchun avvalo о‘sha tarmoqning 
maxsulotga bо‘lgan uzoq muddatli talabini aniqlash kerak. 
Talab (ehtiyoj)ni prognozlash jarayoni qо‘yidagi bosqichlardan iborat: 
-
Prognoz obyektini belgilash. 
-
Prognozdan kо‘zda tutilgan maqsad va vazifalarni aniqlash. 
-
Prognozlash vaqtini aniqlash. 
-
Talab doiralari va ularning talabdagi ulushini aniqlash. 
-
Retrospiktiv ma’lumot tо‘plash. 
-
Prognozlash usulini tanlash. 
-
Tarmoqning mahsulotga bо‘lgan ehtiyoji (talabi) bо‘yicha model va xisob ishlab 
chiqish. 
Talab ishlab chiqariladigan va noishlab chiqariladigan shaklda bо‘ladi.
Xar bir yо‘nalish xisob-kitob qilinadigan, talab aniqlanadigan tarmoq va ishlab 
chiqarish guruxlariga ajratiladi. Talabning aniqlanishi uchun turli xil usullardan 
foydalaniladi. Bular normativ usul, oddiy-о‘rtacha usul, ekstropolyatsiya usuli, morr-
regress usul va boshqalar. 
Normativ usul bilan talab aniqlanishida eng asosiysi normativlarning 
aniqlanishidir. Ogoxlantirishdan kelib chiqqan xolda bularning qisqa davr ichida ilmiy 
asoslangan talab normativlari asos qilib olinadi. Uzunroq davr uchun normativlarning 
о‘zi eng avvalo ilmiy - texnikaviy rivojlanish, ishlab chiqarish strukturasi va boshqa 
kо‘pgina omillar ta’sirida funksiyalar sifatida о‘rtaga chiqadi. Normativlar aniqlanganda 
maxsulot talabini hisoblab chiqish qiyin emas. 





i
i
n
i
ij
B
a
1
talab (ehtiyoj) 
A
ij
-talab normasi ij maxsulot, i talab 
B
i
-i talab 
Qisqa muddatli prognozlashda ba’zan oddiy-о‘rtacha usul xam ishlatiladi. Bu 
usulda talab о‘tgan yillardagi realizatsiya xajmidan kelib chiqqan xolda aniqlanadi. 
Bu usulda kо‘rib chiqilayotgan davr ichidagi realizatsiya xajmlari qо‘shilib, davrlar 
soniga bо‘linadi: 




m
j
n
j
1
 




1
t
t