Mavzu 15-16. Vitamin saqlovchi dorivor o’simliklarni bioekologiyasi Reja

Mahsulot tayyorlash. O’simlik gullaganida faqat barglari terib olinadi. Ko’pincha o’simlikni o’rib olib so’litiladi va barglarini terib olinadi. CHunki so’liganda achituvchi tuklari o’z xususiyatini yo’qotadi.
Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot tuxumsimon shaklli, sertuk, o’tkir va yirik arrasimon qirrali o’tkir uchli bargdan iborat bo’lib uzunligi 4 - 17 sm, eni 3,5 - 7 sm, to’q yashil rangli, o’ziga xos hidi va achchiq mazaga ega.
Kimiyoviy tarkibi. 100 - 600 mg % vitamin S, K₁, V₂, karotinoidlar, pantoten va chumoli kislotalar, 2 - 5% - gacha xlorofill va boshqalar bor.
Ishlatilishi. Ichki a’zolardan qon ketishini to’xtatishda ishlatiladi.Bargdan ajratib olingan xlorofill esa oziq - ovqat va farmatsevtika sanoatida bo’yoq modda sifatida ishlatiladi.
Dorivor preparatlari. Damlama - Infusum foliorum urticae, suyuk ekstrakt.
Extractum Urticae fluidum.
Mahsulot ichki a’zolardan ketayotgan qonni to’xtatuvchi choylar tarkibiga kirada.
Mavzu 17-18. Efirmoyli dorivor o’simliklarning bioekologiyasi Reja:
1.Efir moyli dorivor o’simliklarning biologiyasi 2.Efir moyli dorivor o’simliklarning ekologiyasi


Tayanch iboralar:Efir moyli o’simliklar, biologiya, ekologik omil, madaniy dorivor o’simlik.


Efir moyi deb, o’simliklardan suv bug’i yordamida haydab olinadigan, o’ziga xos hidi va mazaga ega bo’lgan uchuvchan organik moddalar aralashmasiga aytiladi.Xushbo’y hidli o’simliklar va ulardan olinadigan ba’zi mahsulotlar (tarkibida efir moyi bo’lgan o’simliklardan olingan hushbo’y suvlar, smolalar va efir moylar) qadimdan ma’lum. Odamlar bu mahsulotlardan turli kasalliklarni davolashda, ovqat tayyorlashda keng foydalanib kelganlar. O’rta asrlarda arablar o’simliklardan efir moylarini suv bilan haydab olish va ularni suvdan ajratish usullarini yaxshi bilar edilar.XVIII asrdan boshlab efir moylarinring xossalari va tarkibiy qismi o’rganila boshlangan bo’lsada, bu sohadagi ishlar XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida ayniqsa avj oladi.A.M.Butlerov va A.N.Reformatskiy (Rossiya), Gildemeyster va Gofman (Germaniya), Ye.E.Vagner va uning shogirdlari (Polsha) va boshqa mashhur olimlar efir moylarini o’rganishga katta hissa qo’shdilar.

Efir moylari tarkibini o’rganishda, tarkibida efir moyi bo’lgan o’simliklarni qidirib topishda hamda chet mamlakatlardan keltirilgan efir moyli o’simliklarni o’stirishda B.N.Rutovskiy, G.V.Pigulevskiy, I.P.TSukervanik, N.G.Kiryalov, E.V.Vulf, V.I.Nilov, S.N.Kudryashov, M.I.Goryaev kabi olimlar va ular shogirdlarining xizmati katta.O’simliklar dunyosida efir moylari keng tarqalgan. Aniqlangan ma’lumotlarga ko’ra yer sharining florasidagi o’simliklardan taxminan 2500 dan ortiq turi tarkibida efir moyi bo’ladi. SHundan 77 oilaga kiradigan 1050 dan ortiq o’simlik turi Sobiq Ittifoq hududida o’sadi. Ayniqsa, yasnotkadoshlar - - Lamiaceae (labguldoshlar -Labiatae), selderdoshlar - Apiaceae (soyabon- guldoshlar - Umbelliferae), astradoshlar - Asteraceae (murakkabguldoshlar - - Compositae), sho’radoshlar - Chenopodiaceae, archadoshlar (sarvindoshlar)

•