Мавзу-11. Ichki yonuv dvigatellarida hosil bо‘ladigan tebranishlar

Мавзу-11. Ichki yonuv dvigatellarida hosil bо‘ladigan tebranishlar

Reja:
1.Dvigatelning muvozanatlanganligi tо‘g‘risida tushuncha. Bir silindrli va kо‘p silindrli IYODlarning muvozanatsizli-gini keltirib chiqaradigan omillar. Muvozanatlashning umumiy sharti va muvozanatlash vazifalari.

2,Qaytma-ilgarilanma va aylanma harakatlanuvchi massalarning inersiya kuchlarini muvozanatlash.
3. Kо‘p silindrli dvigatel valini muvozanatlash. Posangilarning vazifasi va ularni joylashtirish prinsipi. Kо‘p silindrli dvigatellarning eng maqbul muvozanatlanishini ta’minlaydigan holda krivoshipning joylashishi.
4, Bir qatorli va ayrisimon (V-simon) dvigatelning muvozantlanishi prinsiplari va tahlili.
Porshenli dvigatellarda ish vaktnda vujudga keladigan kuchlarni tashhi va ichki kuchlarga ajratish mumkin. Bu kuchlar uz navbatida muvozanatlashgan va muvozanatlashmagan bulishi mumkin. Tashki kuchlarga dvigatelning ogirligi, chikariladigan gazlardan va harakatdagi suyukliklardan paydo buladigan reaktiv kuchlar, tashki muhitning tirsakli val, ventilyator va boshkalarning aylanishiga karshilik kursatuvchi kuchlarining momenti kiradi. Ichki kuchlarga kaytar-ilgarilanma harakatlanuvchi va aylanma zharakat kiluvchi muvozanatlashmagan aylanuvchi massalarning inersiya kuchlari, shuningdek, reaktiv burovchi moment kiradi. Agar kuchlar kushilganda erkin momentni ersil kilmasa va ularning teng ta’sir etuvchisi nolga teng bulsa, bunday kuchlar muvozanatlashgan deyiladi. Bularga dvigatel silindrlaridagi gazlarning bosim kuchi va ishkalanish kuchlari kiradi. Muvozanatlashmagan kuchlarga dvigatelning tayanchlariga uzatiladigan kuchlar — dvigatelning ogirligi, chikariladigan gazlarning va harakatdagi suyukliklarning reaksiyalari, kaytar-ilgarilanma va aylanma harakat kiluvchi massalarning inersiya kuchlari, burchagiy tezligi uzgaruvchan (wh= const) aylanuvchi massalarning tangensial inersiya kuchlari, shuningdek, reaktiv burovchi moment kiradi. Yukorida kursatpb utilgan kuchlarning kupchilign amalda dvigatelning muvozanatlashuviga deyarli ta’sir kilmaydi, chunki dvigatelning ogirligi yunalishi va kattaligi jihatidan uzgarmas, dvigatel turgun ishlaganda chikariladigan gazlarning umumiy reaksiyasi uz kiymatini juda oz uzgartiradi, ^arakatdagi suyukliklarning umumiy reaksiyasi juda kam, aylanuvchi massalarning tangensial inersiya kuchlari kattaligi va yunalishi jiz^atidan deyarli uzgarmaydi.
Kattaligi va yunalishi uzgaruvchan muvozanatlashmagan kuchlar dvigatelning va butun avtomobilning z{am tebranishiga sabab buladi. X°sil bulgan tebranishlar, ayniksa, butun avtomobilning va ayrim kismlarning erkin tebranish chastotalari muvozanatlashmagan kuchlar va momentlar z^osil kilgan majburiy tebranishlar chastotasiga yakinlashganda xavfli buladi
Agar turgunlashgan rejimda dvigatelning tayanchlariga (avtomobil ramasiga) ta’sir etuvchi kuchlar va momentlar yunalishi va kattaligi ji.chatidan uzgarmas yoki nolga teng bulsa, bunday dvigatel muvozanatlashgan hisoblanadi.
Asosan katta kiymatga ega bulgan kuch va momentlar muvozanatlashtiriladi. Bularga kaytar-ilgarilanma z^arakat kiluvchi massalarning birinchi darajali inersiya kuchlari P_w1 = — mR²cosφ; kaytar-ilgarilanma z^arakat kiluvchi massalarning ikkinchi darajali inersiya kuchlari P_w2 = — mRω² λcos2φ; aylanuvchi muvozanatlashmagan massalarning markazdan kochma kuchi P_R = m Rω² birinchi darajali inersiya kuchlarining erkin momenti J,; ikkinchi darajali inersiya kuchlarining erkin momenti M _p; aylanuvchi massalar inersiya kuchlarining erkin momenti M _R kiradi
VIR SILINDRLI DVIGATELNI MUVOZANATLASH
Birinchi dlrajali inersiya kuchi P_w1 ni fakat maxsus mexanizm yordamida muvozanatlash mumkin. Birinchi darajali inersiya kuchi
P _wi = — mRw² cosφ ni muvozanatlash sxemasi 1- rayem, a keltirilgan. Bu kuchni silindrning ukidan utuvchi va valning ukiga tik tekislikda muvozanatlash uchun har birining kiymati mˊpˊ= 0,5mR tenglamani kanoatlantiruvchi ikkita bir xil massa mˊ' karama-karshi yunalishda aylantnriladi. pˊ massalar shunday joylashishi kerakki, φ = 0 bulganda
γ= φ = 0 bulsin
Dvigatel ishlayotganda har bir massa m^ˊ tirsakli valning burchagiy tezligi ω bilan aylanadi va t'r'ω² = 0,5 mRw² markazdan k°chma kuchni ^osil kiladi.
Markazdan kochma kuchlarning vektorini vertikal va gorizontal tashkil etuvchilarga ajratsak, shuni aniklashimiz mumkinki, markazdan kochma kuchlarning gorizontal tashkil etuvchilari istalgan φ burchak kiymatida uzaro muvozanatlashadi, vertikal tashkil etuvchilari esa P_wI kuchga teng, ammo unga karshi yunalgan teng ta’sir etuvchi kuch
R₁=2m'p'ω²cosφ=mR ω²cosφ
Demak, topilgan teng ta’sir etuvchi kuch R₁ inersiya kuchi P_w1 ni tula muvozanatlaydi


2-rasm, Bir silindrli lnshatelnnng inersiya kuchlarini muvozanatlash sxemalari