Мавзу 1: Тупроқ кесмасини олиш усуллари хақида тушунча

Maksimal (eng yuqori) gigroskopiklikni
aniqlash
Tuproqdagi gigroskopik namning eng ko’p miqdori havoning suv bug’i bilan o’ta
to’yingan (nisbiy namlikning 98 % iga qadar) sharoitida undagi namni singdirib olishi
natijasida yuzaga keladi. Gigroskopik suvning bu miqdori eng yuqori yoki maksimal
gigroskopik
(MG) namlik deb ataladi. Tajribalardan aniqlanganki, tuproqdagi nam
maksimal gigroskopiklikka nisbatan 1,5-2 hissa ko’p bo’lgandagina o’simliklar undan
foydalana oladi. Agar namlik bu ko’rsatkichdan kam bo’lsa o’simlik so’liy boshlaydi.
Mutlaqo quruq tuproqning og’irligiga nisbatan foizda ifodalangan va o’simliklar
barqaror so’liy boshlaydigan namlik
so’lish koeffisiyenti
yoki
so’lish namligi
deb
yuritiladi.
4-расм. Қуритиш
учун стаканча.

---

16
Tuproqdagi maksimal gigroskopik nam miqdorini aniqlash vegetasiya davrida
o’simliklar o’zlashtira oladigan namni aniqlashga imkon beradi.
Chirindiga boy, soz va qumoq tuproqlar o’zlashtira ololmaydigan nam miqdori,
chirindisi kam qumoq va qumli tuproqlardagiga nisbatan bir necha barobar ko’p bo’ladi.
Mexanik
tarkibi
og’ir
tuproqlarda
o’simliklarning
so’lishi
odatda
qumloq
tuproqlardagiga nisbatan tuproqdagi dala nam sig’imi ancha yuqoriroq bo’lganda
boshlanadi.
Aniqlash tartibi
(A.V.Nikolayev usuli).
1. Zich yopiladigan qopqoqli shisha yoki alyuminiy stakancha (byuks) termostatda
100-105
0
C gacha quritilib analitik tarozida va 0,0001 g gacha bo’lgan aniqlikka qadar
tortiladi.
2. Stakanchaga havoda qurigan va ko’zlarining o’lchami 1 mm bo’lgan elakdan
o’tkazilgan tuproqdan taxminan 10 g solinadi.
3. Tuproqli stakancha tubiga kaliy sulfatning to’yintirilgan eritmasi (1 l eritmaga
110-150g K
2
SO
4
hisobida) solingan eksikator ichiga qo’yiladi. Eksikator qopqog’i zich
qilib berkitiladi. Eksikatorda havoning yuqori (98 % gacha) nisbiy namligi yuzaga
keladi, shu namlik hisobiga tuproq eng yuqori maksimal gigroskopiklikkacha bo’lgan
namlik bilan to’yinadi.
4. Oradan 3-4 kun o’tgach, stakanchalar analitik tarozida tortiladi va yana eksikator
ichiga qo’yiladi. Tuproqni to’yintirish va takror tortib ko’rishlar ular o’rtasidagi farq
uchinchi ishora, ya’ni grammning mingdan bir ulushiga qadar bo’lgunicha davom
ettiriladi.
5. Nam bilan to’yingandan va tarozida oxirgi marta tortilgandan keyin stakanchalar
termostat ichiga qo’yilib, 100-105
0
C da 3-4 soat quritiladi, so’ngra tortib ko’riladi va
yana quritiladi. Bu ish to tuproqning og’irligi doimiy o’zgarmaydigan bo’lgunga qadar
takrorlanadi.
Maksimal gigroskopik namning miqdori MG
N2O
quyidagi formula bilan hisoblab
chiqiladi:
b
a
MG
O
H
%
100
*
2

,
bu yerda: a- bug’lanib ketgan suvning og’irligi, g; b-mutlaqo quruq tuproqning
og’irligi, g; 100-100 g tuproqqa nisbatan foizda hisoblash uchun koeffisiyent.
Maksimal gigroskopik (MG) nam miqdori bo’yicha o’simliklarning so’lish namligi
(Sn) hisoblab chiqiladi hamda tuproqdagi o’simliklar o’zlashtira oladigan va o’zlashtira
olmaydigan suvning umumiy miqdori aniqlanadi.
Sn ning qiymati 1,5-2,0 MG ga teng:
Sn =1,5 * MG, %.