Mavzu №1: Kirish

Agregatlashtirish 
usuli.
Agregatlashtirish 
– geometrik va 
funktsional o‘zaro almashinuvchanlik asosidagi turli buyumlarni 
yaratishda ko‘p marta ishlatuvchi, alohida, standart, birxillashgan 
bo‘laklardan iborat mashinalarni, asboblarni va jihozlarni yaratish va 
ishlatish usuli hisoblanadi. 

---

96 
Agregatlashtirish 
mashina 
va 
jihozlarni 
ishlash 
sohalarini 
kengaytiradi, ishlash muddatini uzaytiradi, ulardan foydalanishni 
osonlashtiradi. 
Agregatlashtirishning yana bir muhim xususiyatlaridan biri – asosiy 
turlarini 
modifikatsiyalanishi 
hisobiga 
mashina 
va 
jihozlarning 
nomenklaturasini ko‘payishidir. Bundan tashqari, agregatlashtirilgan 
jihozlar konstruktiv qaytaruvchanlikka ega bo‘ladi. Bu esa standart agregat 
va bo‘laklarni ishlab chiqarish ob’yektlarining konstruktsiyalarini 
o‘zgartirishda va joiz bo‘lganda yangi turdagi mahsulotlarga o‘tishdagi 
moslashuvlarda takror ishlatish imkoniyatini yaratadi. 
Agregatlashtirish prinsipi birxillashgan elektron bloklar, o‘lchash 
o‘zgartkichlari va elementlaridan tashkil topgan tekshiruv – o‘lchash 
asboblarini yaratishda keng qo‘llaniladi. 
 
9.2. Parametrik standartlashtirishning o‘ziga xos xususiyatlari 
Buyumlarning, parametrlarning va o‘lchamlarning turli tumanligi 
parametrik standartlar bilan reglamentlanadi (cheklanadi). 
Parametrik standartlashtirishni qo‘llash natijasida buyumlarning 
tartibsiz ravishdagi va ko‘p sonli nomenklaturasining oldi olinadi. Bundan 
tashqari buyumlarni o‘zaro moslash, birxillashtirish uchun imkon 
yaratiladi, ehtiyot qismlar ta’minotidagi muammolar bartaraf etiladi. 
Parametrik standartlashtirishning mohiyati shundaki, bunda yalpi 
ishlab chiqariluvchi buyumlarning parametr va o‘lchamlari erkin va o‘z 
holicha emas, balki, maxsus tanlangan (muloqat) sonlar qatori ya’ni, 
boshqa sonlarga nisbatan ko‘proq muloqatda bo‘linadigan sonlar qatoriga 
muvofiq belgilanadi. 
Parametrik standartlashtirish keng tadbiq etilgan. Buni oyoq, bosh va 
boshqa 
kiyimlarining 
o‘lchamlarida, 
boltlarning, 
gaykalarning 
o‘lchamlarida va shu kabilarda ko‘rishimiz mumkin. 
Tanlangan sonlarga muayyan matematik qonunlar xos hisoblanadi. 
Masalan, eng oddiy muloqat sonlar qatori arifmetik progressiya asosida 
tanlanadi. Bunda qatordagi bir sonning oldingi va keyingi sonlarga 
nisbatan bo‘lgan farqi doimo o‘zgarmas bo‘ladi. Masalan: 
a) farqi 1 bo‘lgan ortib boruvchi; 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – ….; 
b) farqi 2 bo‘lgan ortib boruvchi; 1 – 3 – 5 – 6 – 7 – …; 
v) farqi 0,1 bo‘lgan kamayib boruvchi: 1 – 0,9 – 0,8 – 0,7 – … 
Arifmetik progressiyaning ixtiyoriy hadini quyidagi ifodadan 
topishimiz mumkin: 

---

97