Mavzu №1 kirish. Avtomatlashtirilgan tizimlarning rivojlanish tarixi va tasnifi reja

EENHAT ning rivojlanish tarixi

XX asrning 80-yillarida elektr energiyasini hisobga olish sohasida texnik va iqtisodiy energiyani hisobga olish tizimlari mavjud edi.

EENHAT ni yaratish yo‘nalishida birinchi qadam elektr energiyasini texnik va iqtisodiy hisobga olish sohasida amalga oshirilgan bo‘lsa, ma’lumotlarni yig‘ish qurilmalari ko‘rinishidagi puls generatsiyasi qurilmalari va adderlar hamda elektron puls hisoblagichlari paydo bo‘ldi. EENHAT ning birinchi avlodi shunday paydo bo‘ldi.
Elektr energiyasini hisobga olish va nazorat qilish bo‘yicha birinchi axborot va o‘lchov tizimlari (AO’T) 1974-yilda G.M.Krjijanovskiy (hozirgi BELTEI) nomidagi ENIN ning Belarus filialida ishlab chiqilgan. Elektr o‘lchash uskunalarning seriyali ishlab chiqarilishi Vilnyus zavodida tashkil etilgan. AO’T arxitekturasiga avtomatlashtirilgan tadqiqot tizimlarida (ATT) keng qo‘llaniladigan yondashuv ta’sir ko‘rsatdi. Birinchi tizimlar – AO’T 1-48, 48 o‘lchash kanallariga ega bo‘lib, unga puls datchiklari bilan jihozlangan induksion elektr hisoblagichlar ikki simli liniyalar orqali masofadan ulangan. 5 yil mobaynida iqtisodiyotning turli tarmoqlarida keng qo‘llaniladigan mingdan ortiq tizimlar chiqarildi (ularning ayrimlari 3 ming yillikning boshlarigacha ishladi).
Keyingi yillarda ishlab chiquvchilar jamoasi mikroprosessor tizimlari bir necha avlodlar (AO’T2-96, AO’T-64, AO’T -192 va hokazo) yaratilgan. 90-yillarning boshlarida Belorussiyada ("SI-MEK", "YeRKON", "SAM-1", "ISTOK"), Rossiya ("Tok", "Energiya"), Ukrainada ("SI-MEK", "YeRKON", "Sam-1", "ISTOK") yangi element va tarkibiy asosda (lekin AO’T tizimlarini qurishning asosiy tamoyillarini saqlab qolish bilan) turli sinflarning o‘xshash tizimlari paydo bo‘ldi. 80-yillarning o‘rtalaridan boshlab, AO’T-3 tizimlari sanoat korxonalarida va Rossiya energetika tizimlarida energiya hisobini avtomatlashtirish uchun keng qo‘llanildi. 4 mingdan ortiq tizim ishga tushirildi va ba’zilari hali ham ishlamoqda.
Start, Penza, sezilarli darajada arxiv saqlash va kompyuterga ma’lumot uzatish kontrolyerler yaratish yo‘nalishi bo‘yicha, birlashtiruvchi ma’lumotlar yig‘ish qurilmalar (energiya resurslari, telesignalization va tele-o‘lchov vazifalari turli turlari) yo‘nalishida, AO’T-sinf EENHAT arxitekturasini yaxshilandi va uchinchi ENHAT dasturiy paketini ishlab chiqish yo‘nalishi bo‘yicha.
Shu bilan birga, Rossiya bozorida uzoq yillardan buyon faoliyat ko‘rsatib kelayotgan Siemens, ABB va Danfoss kabi yetakchi xorijiy firmalar energiya hisobi tizimlari va vositalari bozorida tezda ko‘zga ko‘rinarli mavqega ega bo‘lgan qo‘shma korxonalar yaratish yo‘lini tutdilar. Quvvat sarfini hisobga olish va quvvatni boshqarish tizimlari sohasida bu ABB VEI Metronika (ABB konsern va VEI qo‘shma korxonalaridir), "ABB relyefi-Cheboksariy" (ABB va Cheboksariy elektr jihozlari zavodi va Butun Rossiya relyef qurilish ilmiy-tadqiqot instituti).
QK "ABB VEI Metronika" Rossiyada ABB va multipleksorlarning MPR-16 Alfa seriyasidagi elektr hisoblagichlari va elektr hisoblagichlarini seriyali ishlab chiqarishni amalga oshirdi. Bu kichik EENHAT uchun juda maqbul bo‘lgan oraliq nazoratchisiz ikki darajali EENHAT qurish imkonini berdi.

3. 
   EENHAT tasnifi
   

EENHAT tasnifi uch turdagi tizim sifatida 1.1-jadvalda keltirilgan.

1.1-jadval

Bozorda paydo bo’lgan yili	Asosiy xususiyatlari	Arxitektura tipi, protokollar	Qo’llanilish bo’yicha misollar
1-tur EENHAT, 1980-yil	2.0 va 1.0 sinflarining elektr induksion hisoblagichlari, puls generatsiyasi qurilmalari, puls hisoblagichlari	Ikki darajali, personal kompyuter(PK)da yo’q	1. AO’T (VZ ET zavod)
2-tur EENHAT, 1990-yil	2.0 va 1.0 sinflarning elektr induksion hisoblagichlari, 1-avlod elektron hisoblagichlari, ma’lumotlar yig‘ish qurilmalari, kontrollerlar, kompyuter, kabel va telefon aloqa liniyalari	Ikki va uch darajali, personal kompyuter arxivida saqlanadi	AO’T 3,4 (VZ ET zavod) TS-5000 (Tochmash zavod) KTS «Energiya» (PO «Start»)
3-tur EENHAT, 1995-yil	2-avlod elektron hisoblagichlari, energiya miqdori va sifatini nazorat qilish, tele-o‘lchash, tele-signalizatsiya, tele-nazorat, arxivli ma’lumotlar yig‘ish qurilmalari, kabel, telefon va optik tolali aloqa liniyalari	Ikki va uch darajali, PK da yuqori darajadagi tarmoq. Arxiv nazoratchilarda ham, PK serverlarida ham sdsaqlanadi. Ikkita tarmoq – ikkita operatsion tizim	EENHAT «Om» (NPF «Mir») EENHAT «Alfa-smart» SP ABB-VEI metronika) EENHAT IPU RAN (RAN muammolar boshqaruvi instituti)

Nazorat savollari:

1. 
   elektr ta’minoti tizimida elektr energiyasi nazorati va hisobining avtomatlashtirilgan tizimlari fanini o‘qitilishidan maqsad?
   
2. 
   EENHAT ning rivojlanish tarixi.
   
3. 
   EENHAT tasnifi.