Mavzu : Real sektorning makroiqtisodiy tahlili Mundarija Kirish

1. Real sektor tushunchasi mazmuni va mohiyati

Jahonda integratsiya va globallashuv jarayonlarini chuqurlashib borishi milliy iqtisodiyot oldida bir qator yangi vazifalarni qo'yrnoqda. Milliy iqtisodiyotni dunyo bozorida o'z o'mim topishi, ya'ni rna'lurn «darchani» egallashi uchun uning raqobatdoshlik darajasi doimiy ravishda o'sib borishi lozim. Ushbu rnaqsadlarga erishish uchun milliy iqtisodiyotni barcha sohalarida texnik va texnologik yangilanish amalga oshirilishi kerak. Bu borada fan va texnika yutuqlari, ishlab chiqarishni boshqaruvining (rnenejrnent) yangi usullarini doimiy ravishdajoriy etish orqaligina erishish rnurnkin. Iqtisodiy rivojlangan rnarnlakatlarda keyingi yillarda fan va texnika yutuqlarini va ishlab chiqarish boshqaruvini yangi usullarini joriy etish bilan birga. inson kapitali rivojiga juda katta e'tibor berilmoqda. Inforrnatsion texnologiya, robotlar, bio-, nanotexnologiyalarni ishlab chiqarish jarayoniga keng joriy etilishi rnunosabati bilan rnehnat resurslarining kasbiy malakasini oshirish katta aharniyat kasb etib, ularning sifati rnarnlakatni raqobatdoshligini va keying yillarda o'sishini ta'minlaydi.

Mamlakatni jahon hamdo'stligidagi o'mini real sektorning rivojlanish darajasi va raqobatdoshligi belgilaydi.
Iqtisodiy atamalarda iqtisodiyotni real sektoriga turlicha ta'rif beriladi va quyida biz ularni bir nechtasi bilan tanishamiz:
1. Iqtisodiyotni real sektori (IRS) (inglizcha - Real sector ofeconomy) - iqtisodiy va qonuniy belgilanrnagan iqtisodiy atarna hisoblanadi va ma'lum hududdagi faoliyati rnahsulot ishlab chiqarishga yo'naltirilgan kichik, o'rta va yirik (industrial) korxonalarni birlashtiradigan iqtisodiyot sohasidir.
2. Iqtisodiyot sektori - bu iqtisodiyotni yirik tarkibiy qisrni bo'lib, u turli ishlab chiqarish sohalarini o'xshash tavsiflar. iqtisodiy rnaqsadlar, funkslyalari orqali birlashtiradi va nazariy hamda amaliy jihatdan iqtisodiyotm boshqa qismlaridan farq qiladi.
3. Iqtisodlyotni real sektori - bu iqtisodiyotni material-buyum mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi, nornaterial boylikni yaratuvchi va xizmat ko'rsatish sohalarini o'z ichiga oladigan soha. Real sektorga moliya-kredit birja faoliyati ko’rmaydi.
4. Iqtisodiyotni real sektori kapitalni spekulyativ harakati istisno qilgan holda iqtisodiyotni tuzilmaviy qayta qurish va iqtisodiy o'sish jarayonlarini birlashtiradigan soha.
5 Iqtisodiyotni real sektori - bu iqtisodiyotni muhim sektori bo'lib, to'g'ridan to'g'ri mahsulot ishlab chiqarish, daromad olish va budjet daromadlari tushurnini ta'minlaydi. Ishlab chiqarish, mahsulot ishlab chiqarish sohasi uning iqtisodiy atama sinonimlari hisoblanadi.
7 Iqtisoyotni real sektori - kommertsiyaga asoslangan seriyali va yirik rniqdorda mahsulot va tovarlar ishlab chiqaruvchi. jumladan, bino va inshootlarni qurish, aloqa, telekommunikatsiya, transport xizmatini amalga oshiruvchi kichik. o'rta va Yirik korxonalar yig'indisidir.
Iqtisodiyotda real sektorni sarnarali faoliyat yuritishida moliyaviy
sektor muhim o'rin egallaydi. Moliyaviy sektor - bu qarz olish va uni qaytarish bilan bog'liq bo'lgan amaliyotni Ijro qiladigan vositalar va institutlar to'plarnidir.
Moliyaviy tizim mulk egaligini kapitaldan ajratish irnkoniyatini beradi.
Moliyaviy sektorga banklar, sug'urta kompaniyalari, fond birjalari, moliyaviy investitsion kompanlyalar, lombardlar va boshqa moliyaviy
institutlar kiritiladi.
Real sektorda YaIMni asosiy qismi yaratiladi va uning moddiy ishlab chiqaruvchi eng muhim tarkibiy qismi sanoat va qishloq xo'jaligi hisoblanadi. Moddiy ishlab chiqarish sohasida iqtisodiy resurslar qayta ishlanilib, moddiy ne'matlar va iste'mol tovarlari yaratiladi. Ularning rivojlanishi aholi daromadlarini oshishi, turmush farovonligini o'sishi uchun imkoniyat yaratib, ta'lim, tibbiyot, rnadaniyat sohalari rivoji uchun moliyaviy-moddiy asos yaratadi.
Iqtisodiyotni barqaror rivojlanishi rnamlakatda moddiy ishlab chiqarish sohalari uchun yaratilgan huquqiy-me'riy sharoit bilan uzviy bog'liqdir. Chet el va ichki investitsiyalarni jalb etish uchun investorlarga huquqiy kafolat berilishi va uni 1.1roS1 davlat tomonidan kafolanlanishi lozim. '

Real sektor rivojiga ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi, ilmiy-texnik taraqqiyot darajasi, pul-kredit tizimi holati, soliqbudjet tizimi, davlatning investitsion siyosati, mamlakatning to'lov qobiliyati holati ta'sir qiladi.

Real sektor rivojini, natijada iqtisodiy o'sishni moddiy ishlab chiqarishni texnik va texnologik yangilashga yo'naltirilgan to'g'ridan to'g'ri kapital qo'yilmalar miqdori hamda innovatsiyalar ta'minlaydi.
Bundan tashqari, bozor iqtisodiyoti sharoitida real sektorga rnamlakatning moliyaviy sektori holati ta'sir ko'rsatadi. Jumladan, foiz stavkalari darajasi, fond biIjalari, sug'urta tizimi va boshqalar. Iqtisodiyotni real sektoriga mahsulot ishlab chiqarish bilan, nornaterial boylik yaratish va xizrnat ko'rsatish sohalari ham kiritiladi. XX asming ikkinchi yarmidan boshlab real sektor infratuzilmasida katta
o'zgarishlar ro'y berdi.
Iqtisodiyotni real sektoriga moddiy va nomoddiy boyIiklar yaratish sohalari hamda xizmat ko'rsatish sektoriari kiradi. Iqtisodiy rivojlanish natijasida ishlab chiqarish sohalarida tuzilrnaviy va tarkibiy o'zgarishlar yuz beradi. Masalan, XX asrning 2-yarmidan boshlab fan va texnika rivojlanishi, mehnat unumdorligini keskin oshishi natijasida real sektorni tuzilrnaviy tarkibida moddiy ishlab chiqarish sohalari bilan xizmat ko'rsatish sohalari o'rtasidagi nisbat o'zgardi. Iqtisodiy rivojlangan, hozirda «informatsion, postindustrial» deb nomlanuvchi davlatlarda
xizmat ko'rsatish sektorida ish o'rinlari soni keskin ko'payib, moddiy ishlab chiqarish sohasiga nisbatan deyarli 2 marta ko'pdir. Shu bilan birga, qishloq xo'jaligi, qazib olish sohalaridagi ish o'rinlari mutlaq va nisbiy kamaydi. Qayta ishlash sohalaridagi bandlik ham qisqarmoqda.
Fan va texnika sohalarini rivojlanishi, iqtisodiyotni informatsiyaIashtirish, bio-, nonatexnologiyalami tezkor rirojlanishi natijasida real sektorda yangi sohalar yaratildi. Jumladan, kompyuteriar uchun dasturlar yaratish real sektorning muhim sohasiga aylanib bormoqda.
Hatto, AQSH, Hindiston, Rossiyada ushbu soha korxonalarini yaratish uchun alohida shaharlar barpo etilmoqda (AQSHda «Kremniy vahosi». Hindistonda - Bangalor, Rossiyada - Skolkovo).

Bugungi kunda real sektor iqtisodiyotini prognozlash masalasi davlatning milliy iqtisodiyotni boshqarish siyosatini takomillashtirish va uni tartibga solishda muhim bir ornillardan biri bo'lib hisoblanadi.

Iqtisodiy rivojlangan mamlakatda iqtisodiyot, ayniqsa real sektor rivojining 20-50-yilga mo'ljallangan prognozlash rejalari ishlab chiqilgan. Bu borada informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va dasturlami ishlab chiqarilishi muhim ahamiyat kasb qilmoqda. Real sektor tarmoqlarini mutanosib rivojlal1tirishni uzoq muddatli prognozlash, ulami faoliyatidagi muamrno va kamchiliklami belgilashda, shuningdek, ulami samarali boshqarish tizirnini yaratish irnkoniyatini beradi.
Umurniy tasavvurda prognozlash o'rganilayotgan obyektni kelajakda kutilishi mo'ljallanganjarayonlami oldindan bilish ehtimolligidagi tasavvurdir. Har bir iqtisodiy munosabatlar jarayonini rivojlanishjarayonini oldindan bilish yuzaga kelishi murnkin bo'lgan holatlami 01- dini olish, yoki uning salbiy oqibatlarini kamaytirish irnkoniyatini beradi. Chunki, prognozlash jarayoni o'rganilayotgan obyektning turli jihat va xususiyatlariui mantiqan ochib bera oladigan faoliyat ko'rsatkichIarini hisobga olish hamda tahlil qilish zaruriyatini tug'diradi. Aynan
to'g'ri qilingan hisob-kitob tahlillar kelajakda kutiladigan zararlarning
olidini oladi.
Real sektor iqtisodiyoti va uni prognozlash jarayonining mohiyatini, milliy iqtisodiyotning tarmoqlari rivoji istiqbolini belgilashni o'rganish va uni hayotga tatbiq qilish kelajakda mamlakatni barqaror rivojlanishini ta'minlash irnkoniyatini beradi.
Real sektor iqtisodiyoti va uni prognozlashning asosiy maqsadi iqtisodiyotning real sektorining istiqbolli ko'rsatkichlari va ma'lurnotlarining haqqoniyligini ta'rninlash, rnilliy iqtisodiyotirnizda faoliyat yuritayotgan xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini iqtisodiy jihatdan tahlil qilish hamda uning istiqbolini belgilash bo'yicha amaliy tavsiyalar berish kabilami qamrab oladi.
Uning vazifasi esa rnilliy iqtisodiyotning real sektoridagi tarmoq va sohalar faoliyatini tashkil qilishning iqtisodiy hamda nazariy asoslari; real sektor iqtisodiyotining xo'jalik yurituvchi subyektlari bo'yicha tarkibiy tuzilrnasi, milliy iqtisodiyotdagi tarmoq va sohalar faoliyatining istiqbolini belgilash bo'yicha ko'rsatkichlardan foydalanishning aharniyati haqidagi nazariy-arnaliy bilirnlarni o'rgatishdan iborat.
Real sektor iqtisodiyotida prognozlash - bu ishlab chiqarish sohalari va xizmat ko'rsatuvchi korxonalarining hamda iqtisodiyot subyektlarining iqtisodiy holati va faoliyat natijalarini qay yo'sinda davom ettirish, istiqbolli strategiyasini belgilash to'g'risida malakaviy xulosa berishdan iboratdir.
Shu boisdan ham real sektor iqtisodiyoti va uni prognozlash respublikamiz iqtisodiyoti subyektlari, tarmoq va sohalar faoliyati xizmat ko'rsatuvchi korxonalarning tarkibiy tuzilmasi, o'zgarlshi va qonuniyatlarini prognozlash hamda uni istiqbolini belgilashda muhim rol o'ynaydi.