|
1. Pul va banklar fanining maqsadi, predmeti va
vazifalari.
Fanning maqsadi
–
talabalarga pulning
zarurligi, mohiyati, pul nazariyalari va pul
aylanmasi, kredit va kredit munosabatlari,
banklar va bank tizimi, valyutalarning
xalqaro miqyosdagi harakatini tashkil
qilish bo’yicha chuqur nazariy va amaliy
bilimlar berishdan iborat.
Fanning predmeti
- pulning paydo
bo’lish sabablari, pul shakllari va
turlarining evolyutsiyasi, uning mohiyati
va uning namoyon bo’lish shakllari,
funksiyalari, qiymat shakllarining
evolyutsiyasi, qiymatning shakllari,
boshqa iqtisodiy kategoriyalardan ajralib
turuvchi o’ziga xos xususiyatlari hamda
kredit pullari va ularning turlarini
chuqurroq o’rgatadi.
Fanning vazifasi -
pulning kelib chiqishi va
zarurligi, pulning mohiyati va pul muomalasi
qonunlari, pul aylanmasi va pul tizimi, kreditning
mohiyati va prinsiplari, kreditning shakllari va
turlari, bank tizimining mohiyati, xalqaro valyuta
munosabatlarini tashkil qilish va tartibga solish
asoslari xususidagi nazariy va amaliy bilimlarni
o’rgatishdan iborat.
“Pul va banklar” fani fundamental fanlardan biri bo’lib, iqtisodiyot (makroiqtisodiyot)
yo’nalishini boshqa fanlarni chuqur o’rganishda asos bo’lib xizmat qiladi.
“Pul va banklar” fani fundamental, nazariy fanlardan biri bo’lib, boshqa iqtisodiy va
mutaxassislik fanlarini chuqur o’rganishda asos bo’lib xizmat qiladi. Fanning o’qitishdan
maqsad talabalarni pul-kredit sohasi qonuniyatlari, uni ijtimoiy takror ishlab
chiqarishdagi tutgan o’rni, nazariy asoslarini, jamiyat hayotidagi ahamiyatini, ularni
muomalasini tashkil qilish va muvofiqlashtirish va boshqalardan iborat. Shuning bilan
birga, fan bank, bank tizimi, kredit tizimi va uning jamiyat taraqqiyotidaga o’rni, mamlakat
pul muomalasini tashkil qilish, maqsadi va vazifalarini o’rgatishdan iborat. Mazkur fan
pulning xarid quvvati, uning mamlakat iqtisodiyotini barqarorligiga ta’siri, inflatsiya
hamda mavjud makroiqtisodiy omillarni chuqurroq o’rganishdan iborat.
Shuning uchun “Pul va banklar” fani “Bank ishi”, “Soliqlar va soliqqa tortish”, “Moliyaviy
menejment”, “Tijorat banklarining qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalari” fani bilan
chambarchas bog’liq.
2. Fanning boshqa fanlar bilan aloqadorligi.
3. Pul va uning iqtisodiy ro’li.
Pul
- iqtisodiy
kategoriya bo’lib,
barcha tovarlar uchun
umumekvivalent
vazifasini bajaradigan
maxsus tovardir.
Pulning iqtisodiy ro’li.
Har bir iqtisodiy kategoriyada amal qiluvchi hamda mamlakat
rivojlanishining asosiy dastaklaridan biri pul bo’lib, bozor iqtisodiyotiga
o’tish va unda ish yuritishda pulning mavqei va ahamiyati yanada oshib
boradi. Darhaqiqat, pul - «bozor tili» deb bekorga aytishmagan. Har bir
iqtisodiy axborot, tovarlar va xizmatlar bahosi, to’lovlar, daromadlar va
xarajatlar, moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar makro
va mikro darajalarda faqat pulda ifoda qilinadi.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida pulning ahamiyatining oshishi
shundaki, jamiyatimizda mavjud yuridik va jismoniy shaxslar faoliyati
hamda ularning natijasi daromadi pul bilan bog’liq. Shuning uchun ham,
pul barcha iqtisodiy rivojlanish pog’onalarida odamlarni o’ziga jalb qilib
kelgan va jalb qilib kelmoqda.
Inflatsiya XVIII asrning o’rtalirida muomalaga ta’minlanmagan
juda ko’p miqdorda pul chiqarishi natijasida pul tizimidagi
inqiroz holat asosida yuzaga chiqqan. Inflatsiya (lotincha
«inflation» so’zidan olingan va shishish, ko’pchish, ko’tarilish
ma’nosini anglatadi) o’z mohiyatiga asosan pulning
qadrsizlanishi, tovar va xizmatlarga bo’lgan baholarning
muntazam ravishda oshib borishi jarayonini anglatadi. Shuni
ta’kidlash lozimki, rivojlangan mamlakatlar tajribasi inflyatsiya
nisbatan me’yor darajasidagi pul massasi holatida ham yuzaga
chiqishi mumkin.
5. Pul va inflatsiya
Talab inflatsiyaning yuzaga kelish sabablari quyidagilardan
iborat:
a) harbiy xarajatlarning o’sishi va iqtisodiyotning
militarlashuvi. Harbiy texnika sotib olish va boshqa harbiy
xarajatlarni qoplash bilan bog’liq bo’lgan jarayonlar muomala
uchun keragidan ortiqcha pul chiqarishning omili hisoblanadi;
b) davlat qarzlarining o’sishi va byudjet taqchilligining
mavjudligi. Byudjet taqchilligi, odatda, zayomlar chiqarish yoki
banknotalarni emissiya qilish yo’li bilan qoplanadi. Bu, o’z
navbatida, qo’shimcha muomala vositalari bo’lishiga,
qo’shimcha talab yuzaga kelishiga olib keladi.
5. Pul va banklar.
Bank so’zi italyancha “bantsa”
so’zidan olingan bo’lib “stol”,
banknota “pullik stol” degan
ma’noni anglatadi. O’rta asrlarda
italiyalik puldorlar xamyonlaridagi,
idishlaridagi monetalarni stol
ustida qo’yib xisob-kitob qilganlar.
Bank- bu moliyaviy muassasa bo’lib,
jamiyatdagi bo’sh pul mablag’larine
tegishli shartlar bilan jalb etib, ushbu
mablag’larga ehtiyoji mavjud bo’lgan
yuridik va jismoniy shaxslarga
qaytarishlilik, muddatlilik, to’lovlilik
va ta’minlanganlik asosida beradigan
tijorat tashkilotidir.
6. Pul va kredit.
,,Kredit”
–so’zi
lotincha
,,kredit”
so’zidan
olingan bo’lib ishonch degan ma’noni
anglatadi.
Kredit –
bu pul va tovar
shaklidagi resurslarni qaytarib
berishlik, muddatlilik va foiz to’lashlik
shartlari asosida berish natijasida
yuzaga keladigan qiymatning
harakatidir. Kredit munosabatlarining
subekti bo’lib kreditor va kredit oluvchi
hisoblanadi, kreditning obekti bo’lib pul
va tovar hisoblanadi.
6. Banklar va boshqa moliya institutlari.
Bank tizimi
- tashkiliy tuzilma sifatida yirik
tizim bo’lib, mamlakatning iqtisodiy tizimiga
kiradi. Bu shuni bildiradiki, banklarning
faoliyati va rivojlanishini moddiy va nomoddiy
ne’matlarni ishlab chiqarish, muomala va
iste’mol qilish bilan bog’liq holda ko’rib chiqish
zarurdir. O’zining amaliy faoliyatida banklar
xo’jalik hayotini tartibga solish mexanizmi bilan
uzviy ravishda bog’liq.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ikki pog’onali
kredit bank tizimi ko’p mamlakatlar
iqtisodining asosi hisoblanadi. Shuningdek
O’zbekistonda ham banklar ikki pog’onali
hisoblanadi.
1. Markaziy bank.
2. Tijorat banklari va maxsus-kredit
institutlari.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
