Mavzu : Nutq uslublari. So’zlashuv uslubi

26-Mavzu: Olmoshlar uslubiyati. Matn va lug’at bilan ishlash

Reja:

1. Olmoshlar uslubiyati haqida ma’lumot.

2. Olmoshlar nutqda fikrni yumshoq ifodalash vositasi ekanligi.

3. Olmoshlarning yumshatishiga ko’ra turlari, so’roq olmoshlari yumshatish vazifasining namoyon bo’lishi.

Tayanch so’z va iboralar: olmosh, so’roq olmoshi, kishilik olmoshi, yumshoq ifoda.

Ayrim olmoshlar evfemizm sifatida qo’llanadi.

1. 
   Men, sen kabi kishilik olmoshlari vazifasini gap kesimi tarkibidagi shaxs-son shakli anglatib turgani uchun so’zlashuvda (ta’kid ma’nosi bo’lmasa ) bu olmoshlarni qo’llash unchalik o’rinli emas.
   
2. 
   Biz olmoshiningo’z-o’zini ta’kidlamaslik , manmanlik kabi uslubiy xususiyatlarni anglab, to’g’ri qo’llash so’zlovchi madaniyatidan darak beradi.
   

Misol: Bu ishni men qildim. – Bu ishni biz qildik. Siz bizni kim deb o’ylaysiz?

3. 
   Siz olmoshini qo’llash , yozuvda gap orasida uni bosh harf bilan yozish ham suhbatdoshga hurmat ma’nosini ifodalash uchun xizmat qiladi: Hazrat , Sizga ixlosim baland.
   
4. 
   Kishining ismini aytmay , ba’zan ular, o’z(lari)i kabi olmoshlarni qo’llaymiz. Misol: Ular (dadam) keldilarmi? O/zi (Alloh) biladi.
   

Badiiy uslubda, ayniqsa, badiiy matnlarda kishilikolmoshlarining ortiqcha qo’llanishi matn uslubiyatiga ta’sir qiladi, saviyasini tushiradi.

Mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   Evfemizmlarni qo’llash oilaviy muhitga qanday ta’sir ko’rsata oladi?
   
2. 
   Er-xotin munosabatlarida III sshaxs ko’plik olmoshi qo’llanadi. Bu odatning sof milliy ildizi haqida o’ylab ko’ring.
   
3. 
   She’riy parchalarni o’qing. Noo’rin qo’llangan kishilik olmoshlarining uslubiyati haqida fikrlashing.
   

1. 
   Yurakka yoqadi har so’zing,
   

Shaydo aylagan meni ko’zing,

Mening butun boyligim o’zing,

Kim uchundir bir imondirsan,

Lek men uchun butun dunyosan.

2. 
   Seni deb yashayman ikki dunyoda,
   

Faqat sen yashaysan mitti yurakda,

Baxtimga doimo bo’lgin deb omon,

Men seni yo’qotgim ketmas hech qachon.