Mavzu : Kuchli elektrolitlar nazariyasi. Faolikka doir masala. Elektrolitlar. Reja: Elektrolitlarning eritmalari. Elektrolitik dissocilanish nazariyasi.

10.6. Ionli reaksiyalar
Elektrolit eritmalarda reaksiya molekula orasida bormay, erigan moddaning ionlari orasida boradi. Elektrolit eritmalarda boradigan reaksiyalarni molekulyar tenglama kurinishda emas, balki ion tenglama kurinishida uch qatorda: 1) molekulyar; 2) ion va 3) ionlar ishtirok etishi ko‘rsatadigan tenglama xolida ifodalanadi.
Ionli tenglamani yozishda kuchli elektrolitlar ion kurinishida; kam dissocilanuvchi, qiyin eriydigan va gazsimon moddalar esa molekulyar kurinishda yoziladi.
Elektrolit eritmalarda reaksiya borishi uchun: 1) qiyin eriy-digan moddalar, 2) gazsimon moddalar, 3) kam dissocilanuvchi moddalar hosil bo‘lishi kerak. Agar shu moddalar hosil bo‘lmasa reaksiya bor-maydi.

1. Qiyin eriydigan modda hosil bo‘lishi. Masalan :

   
   

ВаСl₂ Н₂SО₄↔ВаSО₄ 2НСl

Ва² 2Сl^- 2Н SО^2-₄↔ВаSО₄↓ 2Н 2Сl^-
Ва² SО^2-₄ ↔ВаSО₄↓
Keltirilagan reaksiyalardagi Ba ² va SO^2-₄ ionlari o‘zaro birikib BaSO₄↓ hosil bo‘lishga olib keladi.
Agar reaksiyada bir necha qiyin eriydigan moddalar hosil bo‘lsa , u holda oldin juda kam eriydigan modda chukmaga tushadi.

2. Gazsimon moddaning hosil bo‘lishi. Masalan :

   
   

 Н₂О

К₂СО₃ 2НСl↔2КСl Н₂СО₃  СО₂
2К СО^2-₃ 2Н 2Сl^-↔2К 2Сl^- Н₂О СО₂↑
2Н СО^2-₃↔ Н₂О СО₂↑
Yuqorida ko‘rsatilganidek, bekaror, engil parchalanuvchi, uchuvchan modda hosil bo‘lsa, ularda ham ion reaksiyalar oxirigacha boradi.
3.Kam dissocilanuvchi birikmalarni hosil bo‘lishi. Bunga reaksiya natijasida kam dissocilanuvchi suv va kuchsiz elektrolitlarning hosil bo‘lishi misol bo‘la oladi, masalan :
КОН НСl↔КСl Н₂О
К ОН^- Н Сl^-↔ К Сl^- Н₂О
ОН^- Н ↔ Н₂О
Eritmadagi chukma sirtida erigan moddaning ionlari bo‘ladi. Agar qiyin eriydigan birikmaning biror soni ion erituvchi bilan biriksa, u holda modda eriydi. Masalan :
Рb(ОН)₂↓ 2НСl↔РbСl₂↓ 2 Н₂О
Рb(ОН)₂↓ 2Н Сl^-↔РbСl₂ 2 Н₂О
Bu misolda PbCl₂ chukmaga tushadi va kam dissocilanuvchi suv hosil bo‘ladi, natijada Pb(OH)₂ eriydi.
Agar kuchli elektrolitlar eritmalarini aralashtirsak ularning ionlari orasida qaytar reaksiyalar boradi, ya’ni eritmada molekula xo-sil bulmay, bu elektrolitlarning ionlari uzgarmay koladi. Masalan :
NаСl КNО₃↔NаNО₃ КСl
Nа Сl^- К NО^-₃↔ Nа NО^-₃ К Сl^-
Eritmalar aralashmasidan va aralashtirilgandan keyin ham eritmada faqat Nа ,Сl-, К , NО^-₃ ionlari erkin holda bo‘ladi, lekin eritma sovitilib, kristallarga aylanganida turtta tuzning aralashmasi hosil bo‘ladi.