Mavzu : Kirish. Geografiya nimani o‘rganadi? Darsning maqsadi

IV. Mustahkamlash.
1) Quyosh atrofida aylanadigan nechta sayyora mavjud ?
2) Oriyentirlash deb nimaga aytiladi ?
V. Uyga vazifa. Yerning Quyosh atrofida aylanishini chizing. Chizma chizib, unda ufqning asosiy va oraliq tomonlarini yozib qo‘ying. Yulduzlarga qarab oriyentirlashni mashq qiling.
Mavzu : Yerning shakli va o’lchamlari
Darsning maqsadi : O’quvchilarga Yerning shakli va o’lchamlarini tushuntirish.
Dars jihozi: Xarita, atlas, doska
Darsning borishi
I. Tashkiliy qism
a) Salomlashish b) davomatni aniqlash
II. Vazifani so’rash.
1) Quyosh atrofida aylanadigan nechta sayyora mavjud ?
2) Oriyentirlash deb nimaga aytiladi ?
III. Yangi dars.
Qadim zamonlarda turli joylardagi xalqlar Yerning shakli va kattaligi haqida turlicha tasavvurga ega bo‘lganlar. Qadimgi yunonlar Yer yassi gumbazsimon shaklda bo‘lib, uning atrofini juda yirik daryo - okean o‘rab turadi deb o‘ylashgan. Hindistonda esa Yer yarimshar shaklida bo‘lib, uni fillar ko‘tarib turadi, fillar esa ulkan toshbaqa ustida turadi deb tasavvur qilishgan. Bizning O ‘rta Osiyo xalqlari esa Yerni ho‘kizlar ko‘tarib turishadi, ular Yerni bir shoxidan ikkinchi shoxiga olganda yer qimirlaydi deb o‘ylashgan. Yerning sharsimon ekanligini miloddan avvalgi 4-asrda qadimgi yunon olimi Aristotel isbotlagan. U Yerning sharsimonligini asoslovchi quyidagi: dengizda qirg‘oqqa yaqinlashib kelayotgan kemaning avval machtalari, keyin korpusining suvdan ko‘tarilib chiqishi; Oy tutilganda unga tushgan Yer soyasining doira shaklda ekanligi; tekis va ochiq joyda, dengizda odam yuqoriga ko‘tarilgan sari ko‘rinarli ufq (gorizont) ning kengayib borishi; deyarli barcha yirik osmon jismlarining sharsimon shaklda ekanligini dalil sifatida keltiradi. Demak, Yer sharsimon, dumaloq bo‘lsa kerak, degan dastlabki tasavvurning vujudga kelganiga 2400 yildan ko‘proq vaqt bo‘lgan. Yerning o‘z joyida turib aylanadigan ikki nuqtasini Yerning qutb lari deyiladi. Ular Yer yuzining qaramaqarshi tomonlarida joylashgan. Ularning biri Yerning shimoliy qutbi, ikkinchisi janubiy qutbi deyiladi. Bu qutblarni tutashtiruvchi Yerning markazidan o‘tgan to‘g‘ri chiziq Yerning o ‘qi deb ataladi. Yer qutblaridan barobar uzoqlikda Yer yuzasidan o‘tkazilgan katta aylana chiziqqa ekvator deyiladi. Yer ekvatorining uzunligi 40000 kilometr(km)dan ortiq. Ekvator Yerni ikkita yarimsharga - Shimoliy va Janubiy
yarimsharlarga ajratib turadi. Yer yuzasida ekvatordan muayyan bir xil uzoqlikda o‘tkazilgan aylana chiziqlarga parallellar deyiladi. Parallellarning uzunligi ekvatordan qutblarga tomon qisqarib boradi. Shimoliy va Janubiy qutblarni tutashtiruvchi, Yer yuzasidan o‘tkazilgan yarim aylana chiziqlar meridianlar deb ataladi. London shahridagi Grinvich rasadxonasidan o‘tgan meridian Bosh meridian deb qabul qilingan
IV. Mustahkamlash.
1) Qadim zamonlarda odamlar Yerni qanday tasavvur qilishgan?
2) Aristotel Yerning sharsimon ekanligini qanday dalillar bilan isbot qilgan?
V. Uyga vazifa.
5-sinf o‘quv atlasi va darslik matnidagi ma’lumotlardan foydalanib qanday tabiiy sharoitda yashovchi xalqlarning Yer haqidagi tasavvuri mahsuli ekanligini aniqlang.