Mavzu : Ikkinchi jahon urushida sssrning moddiy va ma’naviy qurbonlari Reja: 1

Mavzu : Ikkinchi jahon urushida SSSRning moddiy va ma’naviy qurbonlari

Reja:

1.SSS Ikkinchi jahon urushi yillarida
2.SSSRda urushdan so’ng siyosiy , ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish
3.SSSRning urushdan so’ng tashqi siyosati
Xulosa
Foydalanilgan manba va adabiyotlar

1.SSS Ikkinchi jahon urushi yillarida
Ikkinchi jahon urushining Germaniya SSSRga bostrib kirgan 1941 – yil 22 – iyuldan to 1945 – yil 9 – maygacha bo’lgan davri sovet va Rossiya tarixshunosligida ,,Ulug’ vatan urushi ” nomini olgan. Urush odatda tarixchilar tomonidan uch bosqichdan iborat deb o’rganiladi. 1941 – yil 22- iyundan 1942- noyabrgacha urushning birinchi bosqichi , 1942 – yil 19 -20 noyabrdan 1943 – yil dekabrgacha – ikkinchi bosqichi tashkil qiladi.
Bu urush SSSR uchun halokatli boshlandi.Qizil armiyaning 5 mln jangchilaridan ko’pchiligi halok bo’ldi yoki asirga tushdi. Butun urush davomida asirga tushganlardan 3,2 mln kishi lagerlarda halok bo’ldi , qaytmadi yoki qaytish jarayonida o’ldi.Faqat juda kam foizi nemislarga xizmat qilishga rozi bo’ldi.Ammo okupasiya qilingan hududlarda bolsheviklar hokimyatiga nafaqat bilan qarovchi ko’plab shahslar nemislarga xizmat qildi.Umuman nemislar safida turib Qizil armiyaga qarshhi kurashgan sobiq sovet fuqarolari soni 1mln 200ming kishiga yaqin edi.
Urushning birinchi bosqichida nemishlar to’liq ustunlikka erishdi.Dastlab Germaniyaga qarshi turgan hududlardagi sovet qo’shinlari soni 2,9 mln kishhi edi.Birinchi haftadayoq Germaniya qo’shinlari soni bo’yicha 3-4 marta ,asosiy hujum yo’nalishida 5-6 marta ustunlikka erishdi.Shunga qaramasdan , sovet jangchilari ko’plab kilometrga cho’zilgan mudofaa linyasida nemislar hujumning shashtini pasaytirishga erishdi.1941 –yil 1- iyulda 5,3 mln kishi xarbiy xizmattga chaqirildi.SSSR Oliy Soveti Prezdumning qarori bilan qamoqdagi ko’plab kishilar ozod qilindi.420 ming siyosiy maxbuslar ham lagerlardan ozod qilinib , frontga jo’natildi. Umuman urush yillari 975 ming mahbuslar jazodan ozod qilinib , urushga safarbar etildi.42 yoshdan katta kishilar ko’nglli ravishda xalq lashkarlariga qo’shlishi mumkin edi.1941 – yil iyul – oktyabr oylarida xalq lashkarlari soni 1.7 mln kishiga yetdi va ulardan 40 ta diviziya tashkil qilindi.Xalq lashkarlarining 15 diviziyasi urushning oxirigacha qatnashdi.1941 – yil noyabr – dekabr oylariga kelib harakatdagi armiyada 6,6 mln kishi jang qilayotgan edi.
Urush boshlanishi bilan mamlakat xarbiy lagerga aylantirildi.Juda ulkan evakuasiya jarayoni amalga oshirilib ,aholi ,uskunalar ,butun boshli zavopd va fabriklar mamlakt sharqiga , jo’natildi.Shu yillarda O’zbekistonga hamyuzga yaqin sanoat korxonalari evakuasiya qilindi.
1941 – yil 5-6 dekabr kunlari sovet qo’shinlari Moskva ostonalarida dastlabki g’alabani qo’lga kiritib , mamlakat poytaxtining bosib olinish xafini bartaraf qildi.
Urushning ikkinchi bosqichidagi eng yirik jang Stalingrad ostonalarida bo’lib o’tdi. 1942 – yil 19-20 noyabr kunlari Qizil armiya qo’shinlari Stalingrad ostonalarida qarshi hujumga o’tdi. Dushmaning 22 ta diviziyasi (330 ming askar) kurashb olinadi.1943 - yil 31 – yanvar – 2 – fevral kunlari fashistlarning 6 – armiyasi tormor qilindi , tirik qolgan 90 ming kishi feldmarshal F.Paulos boshchiligida asir tushdi.
Stalingrad jangida ikkala tomondan 2 mln dan ziyod jangchi ishtrok etdi.Bu jangda Qizil armiyaning g’alabasi strategic tashabbusni qo’lga olish , janubi – g’arbiy yo’nalishda butun front bo’ylab hujumga o’tish imkonini yaratdi.
Stalingrad jangidan so’ng nemislar Shimoliy Kavkazni tashlab chiqUkraina yerlari , 600 – 700 km ga chekindi, sovet – german frontidagi o’z qo’shinlarining 40% ini yo’qotdi.
1943- yil iyul – avgust oylarida juda katta Kursk tanklar jangi bo’lib o’tdi.Kursk jangida 4 mln dan ziyod kishi qatnashdi.Bu jandan so’ngi strategic tashabbus to’liq sovet qo’mondonligi qo’liga o’tdi.Shu davrdan boshlab SSSR hududini ozod qilish boshlandi.
1943 – yil yoz – kuzida Smolensk ,Dnepr daryosining chap qirg’odiga Ukraina yerlari Kiyev shahri bilan ozod qilindi.
Urushning uchunchi bosqichi 1944 yil 27 – yanvarda 872 kun davom etgan Lelingrad qamalini to’liq bartaraf etish bilan boshlandi.1944 – yil davomida Ukraina ,Belorussiya,Kareliya to’liq ozod qilindi.Polsha ,Chexoslovakiya , Vengriya ,Ruminya ,Bolgariya ,Yugaslaviya ,Avstriya ozod qilish boshlandi.
1945 – yil 16 aprel – 2 may kunlari Berlin operasiyasi amalga oshrilib, Uchunchi reyx poytaxti qamal qilindi va shiddatli jang bilan olindi.Reyxstag ustiga sovetlarning qizil bayrog’I qo’ndrilib ,Yevropada urush yakunlandi.
SSSR fashistlar Germaniyasini mag’lubiyatga uchratishda asosiy rol o’ynaydi.Biroq g’alaba katta talofatlar hisobiga qo’lga kiritildi.Chunonchi SSSRning 27 mln fuqarosi halok bo’ldi.Halok bo’lganlarning 11,5 mlnga yaqini askarlar edi.
Bundan tashqari SSSR milliy boyligining uchdan bir qismini yo’qodi.Sanoatning xalq iste’moli mahsulotlari ishlab chiqarish sohasi keskin kamaydi.Qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi urushdan avvalgi darajaga nisbatan 40% foizga kamaydi.
Endi sovet davlati oldida mamlakat xo’jaligini tiklash vazufasi turar edi. Shu maqsadda SSSR Oliy Soveti xalq xo’jaligini rivojlantrishning to’rtinchi besh yillik rejasini qabul qildi.Qattiq markazlashtirilgan rahbarlik hamda SSSR tarkibidagi xalqlarning fidokorona mehnati tufayli sanoat ishlab chiqarishi hajmi 1950 – yilda urushdan oldingi darajadan oshib ketdi (73 foizga).
Ayni paytda sanoatning tez sur’atlar bilan rivojlanishida mamlakat qamoqxonalarida saqlanayotgan ko’p millonli sovet tutqinlarining hamda 1,5 mln nemis ,0,5 mln yapon harbiy asirlarining tekin mehnati , Germaniyadan undirilgan 4,3 mlrd dollar hajmidagi tovon , shuningdek , capital mablag’ asosiy qismigning sanoatga yo’naltrilganligi ham katta rol o’ynaydi.
1946 – 1947 yillarda Rossiya ,Ukraina ,Moldoviyada boshlangan ocharchilik tufayli halok bo’ldi.O’rmonlar G’arbiy Ukraina ,Belorus va Boltiqbo’yi davlatlarining SSSR tarkibiga kirishni xoxlamaydigan , nemislar bilan hamkorlik qilgan polisiyalar to’dasi izg’ib yurardi.Ular tomonidan birgina 1946 – yilning o’zida G’arbiy Ukrainada ko'pchiligi partiya va hukumat rahbarlari bo'lgan 2 mingga yaqin kishi o'ldrildi.sovet qo'mondonligining ma'lumotlariga ko'ra , bu kurashda qizil armiya jangchilaridan 25 ming kishi halok bo'lgan.1947-1953 yilarda Boltiqbo'yi ,Moldaviya ,Ukrainadan qamoq lagerlariga 280 ming kishi jo’natilgan ( oqlangandan so’ng , ulardan 15 ming kishi vataniga qaytishga muvaffaq bo’lgan).
1945 – yilda mamlakatda favqulotdda vaziyat bekor qilindi.Davlat Mudofaa Qo’mitasi tarqatib yuborildi.Xalq Komissarlar 1946 – yildan Soveti Ministrlar soveti sifatida qayta tuzildi.