Мавзўъ: Таҳлили маҳсулоти сахт, маҳсулоти тайёр ва партовҳо, усулҳои кимиёви ва инструментали корхонаҳои истеҳсоли Режа

Мавзўъ:
Таҳлили маҳсулоти сахт, маҳсулоти тайёр ва партовҳо, усулҳои кимиёви ва инструментали корхонаҳои истеҳсоли
Режа:
1. Таҳлили маҳсулоти сахт, маҳсулоти тайёр ва партовҳо
2. Усулҳои киммёви ва инструментали корхонаҳои истеҳсоли
3. Таҳлил дар асоси реаксияҳои химиявӣ

2022 сол
Усулҳои муосири таъмини назорати таҳлилӣ ва муайянкунии партовҳо

Омӯзиши партовҳои химиявии саноатӣ, аз ҷумла партовҳои хатарнок, ки хосиятҳои физикӣ ва химиявии гуногун доранд, бо мақсади гурӯҳбандӣ ва коркарди минбаъдаи онҳо бо интихоби тартиби гирифтани намуна ва усулҳои таҳлил алоқаманд аст. Барномаҳои интихоб ва таҳлили партовҳо аксар вақт хеле мураккаб ва гарон мебошанд. Муваффақияти муайянкунии партовҳо аз интихоби дурусти стратегия ва тактикаи банақшагирӣ ва иҷрои таҳлил ва дониш дар ин самт вобаста аст1. Дастгирии лабораторӣ ва таҳлилии фаъолият дар соҳаи коркарди партовҳо аз мониторинги ҷузъҳои экологӣ дар ҳудуди иншооти партовгоҳҳо, таҳлили ҷузъӣ-компонентии партовҳо ва биоозмоиши истихроҷи оби онҳо бо мақсади муайян кардани синфи хатари партовҳо, инчунин иборат аст. муайян намудани миқдории партовҳои ҳосилшуда, истифодашуда, безарар гардонидашуда, интиқол ё аз шахсони дигар гирифташуда, инчунин партовҳои ҷойгиршуда.

Таҳлили партовҳои истеҳсолӣ ва истеъмолӣ тибқи Қонуни федералии партовҳои истеҳсолӣ ва истеъмолӣ, дар бораи ҳифзи муҳити зист (расми 3.7) амалӣ карда мешавад.

Марҳилаҳои таҳлили партовҳои истеҳсолӣ ва истеъмолӣ

Райс. 3.7. Марҳилаҳои таҳлили партовҳои истеҳсолӣ ва истеъмолӣ2

Интихоб ва истифодаи усулҳои муайянкунии миқдории моддаҳои ифлоскунанда ба ноил шудан ба ҳассосият, дақиқӣ, хосият ва такрористеҳсолии таҳлили онҳо, инчунин ба содда кардани техникаи андозагирӣ нигаронида шудааст. Дар Русия усулҳо (усулҳо), ки мақоми расмӣ доранд, яъне. ба баъзе [1] [2] дод

ё номгўи тасдиќнамудаи маќоми давлатї ё њуљљати меъёрию методї (меъёрї ва техникї)1.

Барои гузаронидани таҳлили миқдории физикӣ ва химиявии партовҳо усулҳои зерин истифода мешаванд:

• бо метрикаи псктрофото ба ва у;

• флюориметрӣ;
• азхудкунии атомӣ;
• масс-спектрометрӣ якҷоя бо хроматография;
• потенсиометрӣ;
• гравиметрӣ.
Минбаъд, мо усулҳои физикӣ-химиявии таъмини назорати аналитикӣ ва муайянкунии партовҳоро баррасӣ мекунем.

Таҳлили пурраи физикӣ ва химиявии партовҳо муайян кардан, муайян кардан ва муайян кардани миқдори ҷузъҳои ба партовҳо дохилшуда мебошад [3] [1]. Барои омӯзиши физикӣ-химиявии ҷузъҳои партовҳо, хусусан моддаҳои органикӣ, усулҳои хеле селексивӣ ва ҳассос (массспектроскопия, хроматографияи газӣ ва моеъ ва ғайра) истифода мешаванд.

Усулҳои фотометрӣ (фотоколориметрия ва спектрофотометрия) дар солҳои 1830-1850 васеъ истифода мешуданд. Усулҳои таҳияшуда ҳоло ҳам мақоми расмӣ доранд ва дар маҷмӯаҳои дастур оид ба муайян кардани моддаҳои ифлоскунанда оварда шудаанд. Усулхо бо универсалй, хассосии баланд ва дакикии худ фарк мекунанд.

Дар айни замон усулхои фотометрии (асосан бевосита) муайян кардани кариб хамаи элементхо, ба гайр аз газхои начиб кор карда баромада шудаанд. Муайян кардани элементҳоро дар доираи хеле васеи консентратсияи ҷузъҳои намуна амалӣ кардан мумкин аст: аз макромикдорҳо - 50-1% (асосан бо усули дифференсиалӣ) то микромикдорҳо - тақрибан 10 6 - 10-8%. Илова бар ин, усулҳои фотометрӣ аз рӯи дақиқӣ аз бисёр усулҳои дигари инструменталӣ бартарӣ доранд.

Ба афзалиятҳои номбаршудаи фотометрия, бояд дастрасии он илова карда шавад. Фотоэлектроколориметри миёна, асбоби асосии фотометри нисбатан арзон буда, арзиши он нисбат ба арзиши дастгоххое, ки барои бисёр усулхои дигари инструменталии тахлил заруранд, хеле арзонтар аст [5] [6]. Вобаста ба таҷҳизот дар таҳлили фотометрӣ усулҳои спектрофотометрӣ ва фотоколориметрӣ ҷудо мешаванд. Дар спектрофотометрия нури монохроматӣ ва дар фотоколориметрия нури полихроматӣ истифода мешавад. Ҳарду усул ба як принсипи умумӣ - мавҷудияти муносибати мутаносиби байни азхудкунии рӯшноӣ ва консентратсияи моддаи ҷаббида асос ёфтааст. Вақте ки ҷараёни рӯшноӣ аз маҳлули моддае мегузарад, ки радиатсияи рӯшноиро ҷаббида мекунад, шиддатнокии ҷараёни рӯшноӣ тағйир меёбад. Як кисми он инъикос меёбад, як кисми он аз кабати материя мегузарад, як кисми он фурУ мешавад. Муносибати байни шиддатнокии рӯшноии воридшаванда (70), ҷараёни рӯшноӣ, ки аз муҳити ҷаббида мегузарад (/) ва консентратсияи модда дар маҳлули ҷаббида (c) бо қонуни Бугер-Ламберт-Беер тавсиф карда мешавад. маънои онро ба таври зайл ифода кардан мумкин аст: махлулхои як моддаи ранга дар консентратсияи якхелаи ин модда ва гафсии кабати махлул ба андозаи баробар энергияи нурро ба худ мегиранд, яъне. азхудкунии нури ин гуна махлулхо як хел аст.

ки дар он в консентратсияи модда, г/мол-л; / ғафсии қабат, мм; 8 коэффисиенти азхудкунии молярӣ (нобудшавӣ) мебошад.
Агар логарифми муодилаи (3.1)-ро гирем ва онро табдил диҳем, он гоҳ он мешавад
Қимати lg(/0//) хусусияти хеле муҳими маҳлули ранга аст; онро зичии оптикии махлул меноманд.
Аз муодилаи (3.2) чунин бармеояд, ки зичии оптикии махлул ба консентратсияи моддаи ранга ва гафсии кабати махлул мутаносиб аст.
Ба ибораи дигар, бо ҳамон ғафсии қабати маҳлули моддаи додашуда, зичии оптикии ин маҳлул ҳамон қадар зиёдтар мешавад, дар таркиби он моддаи ранга зиёдтар аст. Ё баръакс, дар ҳамон консентратсияи моддаи ранги додашуда, зичии оптикии маҳлул танҳо ба ғафсии қабати он вобаста аст. Аз ин хулосаи зерин баровардан мумкин аст: агар ду махлули як моддаи ранга консентратсияи гуногун дошта бошанд, дар сурате, ки гафсии кабати онхо ба консентратсияи махлулхо мутаносиби баръакс бошад, шиддатнокии якхелаи ранги ин махлулхо ба даст меояд. Ин хулоса хеле муҳим аст, зеро баъзе усулҳои таҳлили колориметрӣ ба он асос ёфтаанд. Ҳамин тариқ, барои муайян кардани консентратсияи маҳлули ранга зичии оптикии онро чен кардан лозим аст. Барои чен кардани зичии оптикй шиддати чараёни нур1 чен кардан лозим аст.

Спектроскопияи флуоресцентӣ спектрҳои эмиссияи электронии аз ҷиҳати оптикӣ ҳаяҷонбахши молекулаҳоро меомӯзад. Бо истифода аз ин усул дар бораи сохтори электронии молекулаҳо маълумоти сифатӣ гирифтан мумкин аст. Флюориметрия барои муайян кардани консентратҳо мувофиқ аст ва ҳассосияти он метавонад аз ҳассосияти фотометрия 100 000 зиёдтар бошад.

Масс-спектроскопия усулест, ки ба чен кардани хусусияти муҳимтарини модда - массаи молекулаҳо ё атомҳои он асос ёфтааст, ки имкон медиҳад таркиби моддаҳои газӣ, моеъ ва сахт, сарфи назар аз хосиятҳои физикӣ ва химиявии онҳо муайян карда шавад. Ин яке аз усулҳои муосири универсалии таҳлил мебошад. Бартарии он дорои қобилияти муайян кардани бисёр ҷузъҳои омехтаҳои мураккаб; барои таҳлил миқдори хеле ками маводи таҳлилшавандаро талаб мекунад; суръати нисбатан баланди таҳлил ва ҳассосияти баланд (то 0,001%). Усул ба моликияти заррачахои заряднок — ионхои модда барои тагйир додани самт ё суръати харакати онхо дар майдони электрики ё магнитй вобаста ба таносуби массаи зарра ба зарядаш асос ёфтааст. Ин усул аз табдил додани намунаҳои муҳити сахт ва моеъ ба газҳо иборат аст; ба ионхои мусбат гузарондани молекулахои тахлилшаванда ва ба вучуд омадани шуои ионхо; ҷудошавии шуои ион, вале массаҳо дар майдони магнитӣ ё барқӣ; гирифтани ионхо, алохида чен кардан ва ба кайд гирифтани чараёни ионхои хар як кисми шуои ионхо. Тақсимоти массаи ионҳо дар шуоъҳо ва шиддатнокии нисбии онҳо спектри массаро ташкил медиҳанд, ки аз он дар бораи молекулаҳои моддаҳои ба дастгоҳ воридшуда маълумоти гуногун гирифта мешавад. Шиддати нисбии ҳар як нури интихобшуда консентратсияи ҷузъҳои омехтаи таҳлилшударо муайян мекунад. Дар натичаи омухтани спектрхои масса формулахои аники молекулахо ва вазнхои молекуларо ба даст овардан мумкин аст1.

Соҳаи татбиқи спектроскопияи оммавӣ муайян кардан ва муайян кардани сохтори пайвастагиҳои органикӣ мебошад. Мавқеи қуллаҳои молекулавӣ вазни молекулавӣ ва мавқеъ ва шиддатнокии қуллаҳои изотопии ба онҳо алоқамандро бо назардошти таркиби изотопии табиӣ формулаи умумии пайвастагии мувофиқро муайян мекунанд. Хроматографияи газ ва моеъ. Аз солхои 60-ум дар асоси хроматографияи газ усулхои зиёде барои назорат кардани таркиби моддахои ифлоскунанда дар объектхои мухити зист кор карда баромада шудаанд. Афзалиятҳои махсуси хроматографияи газ (қобилияти ҷудо кардани омехтаҳои мураккаб ва бисёркомпонентии моддаҳои химиявӣ, ки аз 100-300 ё зиёда пайвастагиҳои алоҳида) ин усулро дар химияи таҳлилии экологӣ, махсусан дар таҳлили ҳавои органикӣ, об ва хок васеъ паҳн карданд. ифлосшавӣ. Хроматографияи газ дар якҷоягӣ бо масс-спектроскопия усули самараноктарини муайян кардани диоксинҳо ва пайвастагиҳои ба он алоқаманд дар муҳити табиӣ мебошад. Бартарии муҳими хроматографияи газ ин имконияти ҷудо кардани диастереомерҳо мебошад. Маълум аст, ки диастереомерхо ва энантиомерхо хусусиятхои гуногуни токсикологй дошта, дар процессхои биохимиявй хар хел рафтор карда метавонанд.

Раванди ҷудошавии хроматографӣ ба сорбсия – ҷаббидани моддаҳо тавассути сатҳи сахт (адсорбсия) ё обшавии газҳо ва моеъҳо дар ҳалкунандаҳои моеъ (абсорбсия) асос ёфтааст. Усули мазкур ба фарќияти таќсимоти моддањо дар байни ду фаза асос ёфтааст, ки як фаза њаракаткунанда ва дигаре бењаракат аст. Дар хроматографияи газии классикӣ ҷузъҳои омехта тавассути фазаи мобилӣ дар сутуне, ки бо зарраҳои сахти интиқолдиҳанда пур карда шудаанд, интиқол дода мешаванд, ки бо фазаи статсионарӣ фаро гирифта шудаанд.

Усулҳои хроматографияи фазаҳои сайёри моеъ дар амал аз рӯи шакл ва намуди фазаи устувори сахт ё интиқолдиҳандаи сахте, ки барои фазаи стационарии моеъ истифода мешаванд, фарқ мекунанд, яъне хроматографияи сутунӣ (CC), хроматографияи қабати тунук (хроматографияи қабати тунук), хроматографияи коғазӣ (ФК) . Агар фазаи стационарй сахт бошад, одатан адсорбсия бартарй дорад; фазаи стационарии моеъ (об, ҳалкунандаҳои органикӣ) ба интиқолдиҳандагони сахт, ки онро тавассути адсорбсия, қисман бо варам нигоҳ медоранд, татбиқ карда мешавад. Дар натиља њам мувозинати адсорбсия ва њам таќсимот њамеша то андозае бо њам вуљуд доранд.

Усулҳои хроматографии газ танҳо техникаи элюсияро истифода мебаранд (шустани қабатҳои адсорбшуда бо ҳалкунандаи мувофиқ), ҳамин тариқ хроматограммаҳои беруна ба даст меоянд. Намунаҳое, ки барои ҷудокунии хроматографии газ пешбинӣ шудаанд, газӣ ё моеъ мебошанд, аммо инчунин метавонанд сахт бошанд, агар онҳо бидуни таҷзия то 400 ° C бухор шаванд. Газҳо ё буғҳо аз сутун бо ҷараёни гази интиқолдиҳанда (нитроген, гелий, аргон ва ҳатто гидроген) гузаронида мешаванд ва сигналҳои вобаста ба вақт ё ҳаҷм сабт карда мешаванд.

Хроматографияи газ асосан усули ҷудокунӣ мебошад. Бо вуҷуди ин, аз рӯи майдони қуллаҳои сигналҳои аз ҷониби детектор сабтшуда, инчунин дар бораи миқдори ҷузъҳои дар омехтаи ибтидоӣ мавҷудбуда тасаввурот пайдо кардан мумкин аст. Хулоса дар бораи табиати ин компонентҳо танҳо пас аз таҳлили минбаъдаи фраксияҳои аз омехта ҷудошуда имконпазир аст. Барои муайян кардани таркиби партовхо якчоя кардани хроматографияи газ бо усулхои дахлдори тахлил торафт бештар маъмул мегардад.

Усулхои ядрой-физикии тахлил. Дар дахсолахои охир усулхои физикаи ядрой барои тахлили объектхои мухити атроф — спектроскопияи рентгении эмиссия ва флуоресценти, тахлили активатсия, спектроскопияи абсорбсияи атоми ва спектроскопияи флуоресценти атоми васеъ пахн шудаанд.

Таҳлили рентгении флуоресцентӣ спектрҳои рентгении элементҳоро истифода мебарад. Барои ба даст овардани спектр, кристаллҳо ё панҷараҳои дифраксионӣ ҳамчун элементи пароканда истифода мешаванд. Барангезиши рентгении атомҳои модда тавассути бомбаборон кардани намуна бо электронҳои энергияи баланд ё шуоъҳои рентгенӣ ба даст оварда мешавад. Бомбгузории электронҳо боиси пайдо шудани на танҳо спектри хоси элемент, балки инчунин шуоъҳои кофии пуршиддати флуоресцентӣ мегардад.

Тањлили фаъолгардонї ба шуоъ додани моддањои тањќиќшаванда бо радиатсияи иондорї асос ёфта, аз тањлили радионуклидњои њосилшуда дар спектрометрњои радиатсионӣ иборат аст. Таҳлили маъмултарини фаъолсозии нейтронҳо барои муайян кардани унсурҳо дар васоити мухталиф, аз ҷумла объектҳои муҳити табиӣ, инчунин партовҳои саноатӣ ва дудҳои дуд истифода мешавад.

Спектроскопияи абсорбсияи атомӣ ҷабби резонанси радиатсияи дарозии мавҷи муайянро чен мекунад. Асоси онро қонуни шуоъҳои Кирхгоф ташкил медиҳад, ки мувофиқи он элемент радиатсияи ҳамон дарозии мавҷеро, ки дар ҳолати ҳаяҷонангез мебарорад, қабул мекунад. Ҳиссаи радиатсияи ғарқшуда ба консентратсияи элементи додашуда мутаносиб аст. Ин усул бо интихоби баланд ва ҳассосият хос аст. Флуорессенсияи атомӣ ҳамчун ғайрифаъолшавии ҳолати атомҳое, ки аз ҷабби радиатсия ба ҳаяҷон меоянд; ин ғайрифаъолшавӣ бо радиатсия ҳамроҳ мешавад. Аз ин рӯ, ин равандест, ки баръакси азхудкунии атом аст. Соҳаи татбиқи спектроскопияи атомии флуоресцентӣ одатан бо спектроскопияи абсорбсия якхела аст. Арзиши нисбатан баланди асбобҳо бо ҳассосияти бештар ба бисёр элементҳо ҷуброн карда мешавад.

Таҳлил дар асоси реаксияҳои химиявӣ чунин аст. Реакцияхои химиявй имкон медиханд, ки микдори моддахо бевосита муайян карда шаванд. Инак, дар гравиметрия принципи тахлил муайян кардани массаи махсулоти реаксияи боришот мебошад (ИНД Ф 16.3.55-ОС. Тахлили микдори химиявии хок. Партовхои сахти маишй. Муайян кардани таркиби морфологи бо усули гравиметри). Барои муайян кардани гравиметрӣ, намунаҳое лозиманд, ки имкон медиҳанд, ки намунаҳои миллиграмм интихоб карда шаванд. Бартарии усул ин дурустии баланди таҳлил, кам будани хароҷоти таҷҳизот ва набудани зарурати калибрченкунӣ мебошад. Камбудӣ ин хароҷоти нисбатан зиёди вақт мебошад [7].

Реаксияҳои боришот аксар вақт барои муайян кардани таркиби партовҳо бо истифодаи реаксияҳои мушаххас барои ҷузъҳои алоҳида истифода мешаванд. Усулҳои гравиметрӣ барои муайян кардани дақиқи миқдорӣ, асосан бо миқдори баланд ва миёнаи ҷузъҳои дилхоҳи интихоб истифода мешаванд.

Усули потенсиометрӣ ба ченкунии потенсиалҳои электродҳо барои муайян кардани фаъолияти ҷузъҳои маҳлул бидуни истеъмоли ҷорӣ асос ёфтааст. Натиҷаҳо тавассути чен кардани потенсиал тавассути тадриҷан илова кардани ҳаҷми муайяни маҳлули стандартӣ ва бо истифода аз хатҳои титратсия, ки бо усулҳои гуногун ба даст оварда шудаанд, ба даст оварда мешаванд. Дар айни замон кариб ягон саноат ва саноате нест, ки моддахои химиявй, асбобу анчом ва тачхизотро истифода набарад. Хочагии кишлокро бе химия тасаввур кардан махсусан душвор аст. Дар парвариши махсулоти хочагии кишлок. Дорухои химиявй барои аз хашароти зараррасони гуногун мухофизат намудани растанихо васеъ истифода бурда мешаванд. Вале хангоми кор кардан бо техникам хозиразамон ва моддахои захрдори химиявй ва пре-паратхои бактериявй, инчунин нурихои маъданй коидахои бехатариро риоя кардан зарур аст.
Микдори дорухои химиявй, ки барои мубориза ба мукобили хашароти зараррасон ва касалихои растанихо дар парвариши махсулоти хочагии кишлок истифода мешаванд, ба якчанд хазор расид. Моддахои химиявии захролуд, ки дар хочагии кишлок истифода мешаванд, бо микьёси таъсир ва дигар хосиятхояшон аз хамдигар фарк мекунанд. Истилоҳи илмии ин маводи кимиёвӣ пеститсидҳо буда, вожаи лотинии “pestis” ба маънои “беморӣ” ва “tsido” маънои куштан аст.
Хамаи намудхои пестицидхое, ки барои дар хочагии кишлок истифода бурдан тавсия шудаанд, ба талаботи стандарти давлатй (ГОСТ) чавоб медиханд. Яъне номи дақиқи дору, шартҳои техникии барои тайёр кардани он (миқдори омили фаъол, ифлосиҳо, намӣ, ҳолат, намуди зоҳирӣ, ранг), қоидаҳои гирифтани намуна барои санҷиш, усули санҷиши миқдории моддаи фаъол. ва дигар хусусиятҳои мушаххас.
Мақсадҳое, ки пеститсидҳо барои онҳо истифода мешаванд, вобаста ба роҳи таъсир ба гурӯҳҳои мушаххас тақсим мешаванд. Бар зидди каннабис, ки микроорганизмҳои растанӣ мебошанд, моддаҳои кимиёвии заҳрнок, аз ҷумла акарицидҳо истифода мешаванд. Инчунин:
инсектисидҳо - ба ҳашароти зараровар;
инсектисидҳо - як маротиба ба ҳашарот ва канаҳо зараровар;
моллюссидҳо ё лиматсидҳо - ба кирмҳои гуногуни луобпарда;
радентсидҳо (зоосидҳо) - барои хояндаҳо;
гербицидҳо - барои алафҳои бегона;
арборицидхо — дар растанихои чубу тахта ва буттадори ахамияти гайрихочагй;
алгасидҳо - зидди алафҳо ва растаниҳо истифода мешаванд;
фунгисидҳо - барои ҳифзи растаниҳо аз занбӯруғҳои зарарнок;
nematides - дар нест кардани кирми мудаввар;
бактерицидҳо - барои ҳифзи растаниҳо аз бемориҳое, ки бактерия паҳн мекунанд;
дефолиантхо — хангоми рехтани барги растанй;
хушккунандаҳо - ҳангоми хушк кардани растаниҳо;
репеллентҳо - ҳангоми рондани ҳашарот;
аттракторҳо - дар ҷалби ҳашарот;
химотерилантхо — дар бордоркунии хашарот;
ларвицидҳо («lavra» — кирмина) — барои нест кардани кирми ҳашарот ва занбӯруғҳо истифода мешаванд.
Химиявие, ки дар хифзи растанихо истифода мешаванд, вобаста ба хосият ва усулхои истифодаашон ба агентхои тамос, мукаррари, руда, фумигант таксим мешаванд.
Таъсири тамос - ҳашароти зараррасон ба бадан ламс карда, онҳоро мекушанд ё аз инкишофи онҳо бозмедоранд.
Муносибати мунтазам - тавассути решаҳои растанӣ ҳашароти зараррасонро (ҳашароти зараррасон, патогенҳо ва алафҳои бегона) мекушад.
Тавассути рӯда - моддаҳои ғизоӣ ба бадани ҳашароти зараррасон ворид шуда, онҳоро заҳролуд мекунанд.
Фумигантҳо - ба организмҳои зарарнок дар шакли буғ ё газ таъсир расонида, онҳоро заҳролуд мекунанд, тавассути нафаскашӣ каналҳоро мекушанд.
Моддахое, ки ба мукобили хашароти зараррасони хочагии кишлок истифода мешаванд, аз руи таркиби химиявй ва хосиятхои физикию химиявй ба се гурухи асосй таксим мешаванд.
пестисидхо дар асоси пайвастагихои гайриорганикй (олтингугирд, мышьяк, фтор, хосилоти хлор, рух, мис, боратхо ва гайра);
Агентҳои гиёҳӣ, бактериявӣ ва fungal (пиретринҳо, антибиотикҳо, анабазин, никотин, доруҳои бактериявӣ, доруҳои зидди fungal).
Ба пестисидхои мураккаби органики кислотаи карбон, ҳосилаҳои кислотаи тио ва дитиокарбомикӣ (карбация, карботокс, эптам, хлорат, цинеб, цирам, ТМТД ва ғайра) дохил мешаванд. Пеститсидҳои органикӣ инчунин метавонанд ҳосилаҳои нитроҳои фенолҳо, фталамидҳо, равғанҳои минералиро дар бар гиранд. Пестисидҳои ба ин гурӯҳ тааллуқдошта бо самаранокии худ фарқ мекунанд ва дар навбати худ ба якчанд зергурӯҳҳои дигар тақсим мешаванд, ки аз ҷумла:
Ба пайвастагиҳои хлорорганикӣ GXTsG (гексахлорциклогексан), гексахлоран, гептахлор, бифенилҳои полихлордор, полихлокамфен, хлорсульфацид, хлорамин, келтан, эфир сулфонат, азотокс, дитокс, геклатоксин дохил мешаванд.
Намунаҳои пайвастагиҳои фосфорганикӣ фазалон, метафос, трихлорметафос, триметилнитрофос, карбофос, рогор, антио, сапос, метация, фталафос, хлорофос, килвал, базудин, метилмеркаптафос ва дигар пестисидҳо мебошанд.
Ба сифати пестисид с и м о б б и р и к м а л а р и — симоб, гранозан, сулема ва гайраро истифода бурдан мумкин аст.
Пайвастхои маргмуш — арсенати кальций ва гайра низ аз чумлаи дорухои захрнок мебошанд.
Пестицидхое, ки барои муборизаи зидди хашароти зараррасон ва касалихои хочагии кишлок истифода мешаванд, одатан дар шакли холис не, балки дар шакли чанг, суспензия, хамир, эмульсия ва махлул истифода мешаванд.
Ҷанбаҳои мушаххаси истифодаи пестисидҳо ҳамчун дӯст вуҷуд доранд. Зањрро дар шакли хока пошида ё мепошанд. Дӯстон дорои якчанд фоиз, асосан то 10 фоиз, пестисидҳои асосии фаъол, инчунин омехтаи тальк, пирофиллит, каолин ва якчанд минералҳо мебошанд. Дар айни замой дарачаи хошоктайёркунии дору дар истифодаи пестицидхо дар шакли хока, асосан дар коркарди тухмй ахамияти калон дорад. Чӣ қадаре ки маводи мухаддир хубтар ба назар мерасад, суръати шифобахшии тухмҳо ҳамон қадар самараноктар мешавад.
Дар парвариши зироатҳои кишоварзӣ пеститсидҳоро на танҳо дар хок, хок, балки дар маҳлул, буғ, аэрозол низ истифода мебаранд. Дар ин кор хусусиятхои физикию химиявии пестицидхои истифодашаванда, инчунин мухити табий ва шароити ин районхоро ба назар гирифтан лозим аст.
Ин доруҳоро инчунин бо ёрии агрегатҳои махсус муҷаҳҳазшуда, дорупошӣ, асбобҳои мувофиқ, ҳавопаймои фармоишӣ, трактор ё бевосита бо дасти муҳофизатшуда пошидан мумкин аст.
Мо гуфта будем, ки пестицидхо ба хашароти зараррасон бо роххои гуногун таъсир мерасонанд. Ба чунин гуруххо таксим кардани пестисидхо шартй аст, зеро баъзе моддахои химиявй ба хашарот дар як вакт ба воситаи дахон, бадан ва роххои нафас таъсир расонда метавонанд. Аз ин ру, пестицидхоро вобаста ба хосияташон дар хочагии кишлок истифода мебаранд. Шахсоне, ки бевосита бо моддахои захрнок кор мекунанд: коргарони анборхои пестисидхо, дистрибюторхо, борбардорхо, боркунихо ва борфарорхо, наклиётчиён, ронандагон, экспедиторхо, назоратчиён, хамаи шахсоне, ки махлулхои пестисидхо тайёр мекунанд, сахрохо, механизаторон, умуман дар истифодаи пестисидхо фаъолона иштирок мекунанд. бо хусусиятхо ва табиати моддахои захрдори химиявй, инчунин чорахои пешгирй кардани ин моддахо шинос шаванд.
Одамоне, ки ба корхои хочагии кишлок машгуланд, дар навбати худ бояд нисбат ба моддахои захрноки химиявй бепарво набошанд, то ки харчи бештар худ, аъзоёни оила, хайвоноти хонагй ва парранда, хурокворй ва сарватхои табииро аз зарари пестисидхо мухофизат намоянд. Бодиққат кор кардан бо пестисидҳо оқибатҳои номатлубро пешгирӣ мекунад.
УСУЛИ КОРКАРДАНИ ПАРТОВХОИ МАШК.
Аз 104 элементе, ки дар саноати химия маълум аст, 87-тоаш дар амал истифода мешавад. 1/3 ашьёи хоми маъданй истихроч карда мешавад, дар махсулоти тайёр хамагй 7 фоизро ташкил медихад. Ин боиси зиёд шудани партовхо ва ифлосшавии биосфера мегардад. Ҷамъоварии партовҳо гарон аст (750–4000 с/т). Дар комбинатхои металлурги 8—30 фоизро ташкил медихад.
Истифодаи партовҳои сахт аз коркарди дубора ба ҷузъҳо бо роҳҳои гуногун ё табдил додани онҳо ба маҳсулоти дуюмдараҷа иборат аст. Барои тезонданн процессхои химиявй моддахои сахтро то 5 мм тацзия мекунад. Дар он дастгоххои конуси, ролик ва роторрез, кайчи ва арра, таркиш истифода мешавад. Барои ба даст овардани дисперсияи камтар аз 5 мм стерилӣ, сферикӣ, буришкунанда, дискӣ, ҳалқавӣ, дорупошии пневматикӣ истифода мешаванд. Вобаста ба андозаи партовҳо аз кӯза гузаронида, дар сиклонҳо, центрифугаҳо, тундкунандаҳо ҷудо карда мешаванд. Дар баъзе мавридхо дар назди саноат вазифаи калон кардани моддахои хурд низ гузошта мешавад. Онҳо гранул, пеллетизатсия, брикетизатсия, агломератсия дар ҳарорати баланд (110-1600oS) мебошанд (асосан дар саноати металлургӣ).
Пластмасса, чубу тахта, каучук, партовхои нефть пиролиз карда мешаванд; шлаки металлурги, термопластика, металлпора аз нав гудохта мешаванд. Партовҳои сахти моддаҳои органикӣ сӯзонда мешаванд. Партовхои хока ва хамирро омехта мекунанд. Партовхои маъдан, партовхои металлургияи сиёх ва ранга, партовхои радиоаппаратура, пластмасса бо роххои гуногун бой карда мешаванд: (гравитационй, магнитй, электрики, флотатсия, махсус).
Партовҳои сахт бо усулҳои физикӣ-химиявӣ бо роҳи истихроҷ, обшавӣ, кристаллизатсия дубора коркард карда мешаванд. Гидросфера қабати обии Замин аст, ки дар он об дар ҳолати моеъ ва газӣ қарор дорад ва гидросфера тавассути мубодилаи модда ва энергия бо дигар қабатҳои замин пайваст мешавад. Ба он тамоми обхои сайёраи мо — укьёнус, хокистар, дарьё, ях, ботлок ва обхои зеризаминии то 5 километр дохил мешаванд. Об ба захирахои гай-рихосилй дохил мешавад ва дар натича гардиши об мунтазам нав мешавад.
Захираҳои оби ҷаҳон баробар тақсим карда нашудаанд. 800 миллион нафар одамон дар руи замин. Ахолй дар шароити беобй зиндагй мекунад. Яке аз сабабхои беобй дар саноат ва хочагии кишлок зиёд истифода бурдани об мебошад. Барои эхтиёчоти ахолй микдори зиёди об сарф мешавад.
Агар истеъмоли миёнаи шабонарӯзии об ба ҳар сари аҳолӣ дар ҷаҳон 150 литрро ташкил диҳад, ин рақам дар Тошканд 500 литр ва дар Маскав 600 литрро ташкил медиҳад. Ифлосшавии обхои зеризаминй дар зери таъсири фаъолияти инсон ба амал меояд Шахрхои калон, районхои саноатй, истехсолоти хочагии кишлок манбаи асосии ифлосшавии об мебошанд.
Консентратсияи иҷозатдодаи ифлоскунандаҳо барои таъмини сифати оби ошомиданӣ муайян карда шудаанд. Обхо хусусияти худ-тозакунй доранд. Аммо брикетҳои ифлоскунандаи ҳозира обро аз хосиятҳои табиии худ қариб тамоман маҳрум кардаанд.
Усулҳои механикӣ, химиявӣ ва биологии коркарди об вуҷуд доранд. Яке аз роххои окилона истифода бурдани об дар истехсолот такроран истифода бурдани он мебошад. Ифлосшавии уқёнусҳо ва баҳрҳои ҷаҳон як мушкили глобалии экологӣ боқӣ мемонад.
Махсусан, махсулоти нефть ва олудашавии радиоактивии укьёнуси Дун хавфи калонтаринро ба амал меоварад.
Дар вакти омухтани проблемахои об дар Узбекистон бояд чунин факт ба назар гирифта шавад, ки мамлакат дар минтакаи хушк вокеъ буда, хочагии кишлоки хеле тараккикарда мебошад. Бо об таъмин намудани ахолй асосан аз хисоби обхои зеризаминй ва кисман аз хисоби обхои руизаминй мебошад. Вазъияти шадиди экологии Ӯзбекистон боиси ифлосшавии обҳои зеризаминӣ ва рӯизаминӣ мегардад.
Дар баъзе вилоятхо оби нушокй намерасад, сифаташ ба талабот чавоб намедихад ва боиси пайдо шудани касалихои гуногун мегардад. Обхои зеризаминй дар баъзе районхо ифлос шуда истодаанд. Пайвастҳои азотӣ, фенолҳо, сулфитҳо, маҳсулоти нафтӣ ифлоскунандаи асосии об мебошанд. Бояд гуфт, ки оби дарьё бо оби коллекторию дренажй ифлос мешавад. Обьёрии дарьёхои Амударьё ва Сирдарьё аз бахри Арал бой мегардад. Оқибатҳои экологии хушк шудани баҳри Аралро амиқ омӯхтан бамаврид аст. Хамчу-нин чихатхои ичтимоию иктисодии проблемаи камобй ва ифлосшавии обро омухтан ба максад мувофик аст.
Сари вакт ба амал баровардани тадбирхои окилона истифода бурдани об ва аз ифлосшавй мухофизат кардан дар Узбекистон вазъияти экологиро бехтар кардан мумкин аст. Агар микдори обхои руизаминиро 100 фоиз, аз он чумла 94,0 фоизро оби ширин ва бахр, 4,12 фоизро обхои зеризаминй, 1,65 фоизро оби пирях, 0,026 фоизро оби хокистар ва 84 миллион метри мукааб ташкил медихад. 827 хазор км2, ё худ 6 фоизи хачми умумии оби тамоми гидросфераро ташкил медихад. Микдори об дар бадани наботот ва хайвонот 50—68 фоизро ташкил медихад. Гӯшт 50% об, 87-89% дар об ва 80-95% дар сабзавот мавҷуд аст.
Дар Кайроккум, Чарвок, Андичон, Катта Кургон, Сурхондарьёи Чанубй ва гайра, ки яке аз калонтарин обанборхои республика мебошанд, як кисми оби ширинро нигох доштан мухим аст. Холо дар чунин обанборхо кариб 20 км/метри мукааб оби тоза нигох дошта мешавад. Вале дар оянда агар аз хавзахои об сарфакорона истифода бурда, кисми зиёди обхои Сирдарьё ва Амударьё чорй карда шаванд, сатхи бахри Арал боз хам паст шуда метавонад. Дар натиља вазъи экологї бадтар шуда, ба сари ањолии минтаќаи бањри Арал офатњои бештар дучор шуданаш мумкин аст. Бинобар ин бояд ба кадри кимат донист, ки мо имруз кушиш дорем, ки якчоя бо президент ва хукуматхои чумхурй барои халли мусбати проблемаи Арал кушиш кунем. Об дар ҳама ҷузъҳои биосфера мавҷуд аст. Вай 80—90 фоизи биомассаи тамоми организмхои зиндаро дар хок, хаво ва берун аз обанборхо ташкил медихад. Муомилоти об дар табиат чунин аст. Об дар шакли боришоти атмосфера ба сатхи замин меафтад ва дар холати бухоршуда ба атмосфера бармегардад, ки асосан аз хисоби бухор шудани оби растанихо ва бухоршавии сатхи бахр мегардад. Як кисми он дар зери таъсири наботот ва хайвонот боз бевосита ё бавосита бухор мешавад, чараёни бокимондаи дарьё ба обхои зеризаминй хамрох мешавад. Нихоят кисми дигар бо чараёни дарё ба бахрхо рехта, аз он чо бухор мешавад.
Захираҳои табиии об ниҳоят маҳдуданд. Бинобар ин дар бораи окилона истифода бурдан ва такрористехсол кардани он фикр кардан лозим аст. Мутахассисон дар ин бобат бисьёр кор карда истодаанд. Бо чорй намудани техникам нав талаботи саноат ва хочагии кишлок ба об конеъ гардонда, усулхои ба оби ширин табдил додани оби шур такмил дода шуда, иншоотхои тозакунандаи обхои партов ба вучуд оварда мешаванд. Имкониятхои минбаъд истифода бурдани оби тозашуда чустучу карда мешаванд.
Муомилоти элементи карбон дар табиат
Муҳимтарин равандҳои биосфера бо гардиши элементи карбон алоқаманданд. Карбон дар таркиби пайвастагињои мураккаби биосфера наќши асосї дорад ва пайвастагињои он пайваста синтез, таѓйир ва људо мешаванд.
Синтези моддаҳои органикиро аз моддаҳои ғайриорганикӣ ва организмҳои дар он иштирокдошта фитоавтотрофҳо меноманд.
Ҳангоми пардохти моддаҳои органикӣ, химотрофҳо, ки энергияи ҳангоми реаксияҳои химиявӣ дар онҳо ҷудошавандаро истифода мебаранд, қисман ба назар гирифта мешаванд. Дар натиљаи раванди оксидшавї, ки дар бофтањои организмњои зинда ба амал меояд, гази карбонат хориљ мешавад ва ин њодисаро нафаскашї меноманд. Растанӣ инчунин манбаи таҷзияи моддаҳои органикӣ дар партовҳои ҳайвонот ва гази карбон мебошад. Дар натиҷаи фаъолияти истеъмолкунандагони таркибашон гуногун моддаҳои органикии ба ғизо дохилшуда дар шакли гази карбон ҳангоми табдилдиҳӣ ва ниҳоят дар ҷараёни нафаскашӣ хориҷ мешаванд. Таҷзияи моддаҳои органикӣ инчунин гази оксиди карбонро дар наҷосати ҳайвонот ва пешоб хориҷ мекунад.
Элементи карбон дар уқёнусҳо ба таври беназир давр мезанад. Моддаҳои органикии дар фитопланктон ҷамъшуда аз ҷониби зооранктон, зообентос ва нектонҳо дар уқёнус азхуд карда мешаванд. Дар натиљаи нафаскашии онњо ва таљзияи боќимондањо гази карбонат хориљ шуда, дар об њал мешавад. Як кисми карбон ба чинсхои тахшин дохил шуда, ба муомилот мебарояд. Мубодилаи гази карбон дар натичаи харакати шамол ва хаво дар байни укёнус ва атмосфера мушохида мешавад.