Mavqei alohida o‘rin egallaydi

Kh.ch = Av.chiq./
 Avdb.b.q 
bunda:  
Avdb.b.q – asosiy vositalarning davr boshidagi boshlang‘ich qiymati; 
Avh.ch – hisobot davrida hisobdan chiqarilgan asosiy vositalar. 
Mazkur  koeffitsentlar  barcha  asosiy  vositalar  hamda  ularning  alohida  turlari  va 
guruhlari bыyicha hisoblanadi, qator yillar mobaynidagi ыzgarishi ko‘rib chiqiladi va 
tegishli xulosalarga kelinadi. 
Asosiy  vositalar  tuzilmasi
  tarmoq  ixtisosligidan  kelib  chiqib  aniqlanadi  va 
korxonaning  ishlab  chiqarish  va  texnik  ta’minoti  xususiyatlarini  aks  ettiradi.  U 
korxona  asosiy  vositalari  umumiy  summasida  va  noishlab  chiqarish,  aktiv  vapassiv 
qismining  hajmiga  hamda  ularning  yil  mobaynidagi  o‘zgarishlari  va  dinamikasiga 
bog‘liqdir.  
Mazkur  ko‘rsatkichlar  asosida  korxona  tuzilmalari  bo‘yicha  asosiy  vositalar 
samaradorligi,  texnik  jihozanishning  darajasi,  qo‘l  mehnati  kamayishi  va  ishlab 
chiqarish samaradorligi oshishi haqida hulosalar chiqarish mumkin. Asosiy vositalar 
tuzilmasini hisob-kitob qilish uchun 3-shakldagi «Asosiy vositalar harakati haqidagi 
hisobot»  ma’lumotlari  qo‘llaniladi.  Bu  ko‘rsatkichlarni  asosiy  vositalar  holatining 
yaxshilanish  (yomonlashish)  sabablarini  aniqlagan  holda  dinamikasini  o‘rganib, 
hisob-kitob qilish zarur. 
Asosiy  vositalar  boshlang‘ich  qiymatining  qoldiq  qiymatiga  nisbatan  keskin 
o‘sishi  koeffitsiyentlarda  eskirish  ko‘payganligi  va  ular  yaroqliligi  kamayganligini, 
ya’ni holati yomonlashganini ko‘rsatadi. 
Qoldiq  qiymatining  boshlang‘ich  qiymatga  nisbatan  keskin  o‘sishi  asosiy 
vositalar  yangilangan,  ularning  eskirishi  qisqargandan  dalolat  beradi.  Eskirishni 
kamaytirish,  ya’ni  asosiy  vositalar  holatini  yaxshilash  usullaridan  biri  o‘z  vaqtida 
kapital  ta’mirlash,  yangilarini  xarid  qilish,  shuningdek,  ma’naviy  va  jismoniy 
eskirgan  uskunalarni  hisobdan  chiqarishdan  iboratdir.  Bu  tadbirga  erkin  raqobat 
hukm surib turgan bozor munosabatlari sharoitida ahamiyat berish lozim. 
Asosiy 
vositalar 
bilan 
ta’minlanganlik  korxonaning  texnik  jihatdan 
ta’minlanganligini, 
mehnat 
va 
ishlarning 
mexanizatsiyalashganligi 
va 
avtomatlashganligini  koeffitsiyent  orqali  ifodalaydi.  Bu  ko‘rsatkichlar  orqali  har  bir 
korxonaning  moddiy-texnika  bazasi  bilan  ta’minlanganlik  darajasini  aniqlash 
mumkin.  Shu  tufayli  ushbu  ko‘rsatkichlar  asosiy  ko‘rsatkichlar  hisoblanadi  (9.6-
jadval). 
 
 

---

 
 
153 
9.6-jadval