Mavqei alohida o‘rin egallaydi

13-BOB. SANOATDA TANNARX, FOYDA VA ISHLAB CHIQARISH 
RENTABELLIGI 
 
13.1. Qiymat va tannarx nazariyasi, ishlab chiqarish sarflarini kamaytirishning 
ilmiy asoslari 
Iqtisodiyot nazariyasida qiymat va tannarx masalasi alohida ahamiyat kasb etadi. 
Jumladan,  qiymat  tushunchasi  borasida  bir  qator  munozarali  fikrlar  mavjud.  Ayrim 
iqtisodchi  olimlar  tovarning  qiymatini  uning  natijaliligi  bilan  bog‘lasalar,  ayrimlari 
tovar  qiymati  -  tovar  ishlab  chiqaruvchilarning  tovarda  gavdalangan  va  unda 
moddiylashgan  ijtimoiy  mehnati,  deb  hisoblaydilar.  Boshqalari  esa,  tovarning 
qiymatini ushbu tovarga bo‘lgan talab va taklif, ya’ni tovarning noyobligi belgilaydi, 
deyiladi. 
Umuman  olganda,  tovarning  qiymati  uning  boshqa  tovarga  ayirboshlana  olish 
darajasini  aniqlash  uchun  zarurdir.  Narx  (baho)  va  qiymat  tushunchalari  orasida 
deyarli  farq  yo‘q.  Faqatgina  narx  (baho)  -  bu,  tovar  qiymatining
 
puldagi  ifodasidir 
halos. 
Iqtisodiyotda  mahsulot  ishlab  chiqarish  tannarxi  kategoriyasidan  ham  keng 
foydalaniladi. Qiymat va ishlab chiqarish tannarxi o‘rtasidagi tafovut ishlab chiqarish 
sub’ektining daromadi yoki foydasi hisoblanadi. 
Mahsulot  ishlab  chiqarish  tannarxi  -  mahsulotni  ishlab  chiqarish,  ya’ni  ishlab 
chiqarish texnologiyasi bilan boqlik bo‘lgan xarajatlarning puldagi ifodasidir. 
Sanoat  oldida  turgan  asosiy  vazifalardan  biri  -  mhsulot  ishlab  chiqarish 
tannarxini  pasaytirishdir.  Bu  vazifaning  bajarilishi  natijasida  ishlab  chiqarishni 
rivojlantirishga  va  aholining  turmush  darajasini  oshirishga  imkoniyat  yaratiladi. 
Ayniqsa, bozor iqtisodiyoti sharoitida barcha resurslardan bekamu-ko‘st foydalanish 
bu  ko‘rsatkichlarning  rolini  oshirishni  taqozo  etadi.  Shu  sababli  «tannarx» 
atamasining  mohiyati,  ahamiyati,  mazmuni  va  shakllarini  yaxshi  bilish  hamda  uni 
pasaytirish masalasiga katta e’tibor berish kerak. 
Biron-bir  mahsulot  ishlab  chiqarish  uchun  ma’lum  miqdorda  xom  ashyo  va 
materiallar,  mehnat  va  ishlab  chiqarish  xususiyatiga  ega  bo‘lgan  boshqa  yuklama 
xarajatlar  sarflanadi.  Mahsulot  ishlab  chiqarish  bilan  bevosita  bog‘liq  bo‘lgan  xa-
rajatlarning puldagi ifodasi mahsulot ishlab chiqarish tannarxi deb ataladi. 
Mahsulot 
ishlab 
chiqarish 
tannarxi 
ko‘rsatkichi
 
ishlab 
chiqarishni 
rivojlantirishda va uni tashkil etishda muhim rol o‘ynaydi. 
Mahsulot  ishlab  chiqarish  tannarxini  pasaytirish  ishlab  chiqarish  rentabelligini 
oshirish,  ya’ni  foydani  ko‘paytirishning,  mavjud  resurslar  bilan  ishlab  chiqarish 
hajmini  o‘stirishning  muhim  omili  hisoblanadi.  Mahsulot  ishlab  chiqarish  tannarxi 
ko‘rsatkichi ishlab chiqarish sifat ko‘rsatkichlari orasida alohida o‘rin tutadi. 
Ishlab  chiqarishni  va  mehnatni  tashkil  etish,  texnika  va  materiallardan 
foydalanish,  moddiy-texnika  ta’minotini  takomillashtirish,  mahsulot  sifatini 
yaxshilash borasidagi hamma o‘zgarishlar xarajatlar darajasida aks etadi. Shu sababli 
ham  biz  mahsulot  tannarxi  ishlab  chiqarish  samaradorligining  sifat  ko‘rsatkichlari 
tizimida  muhim  o‘rin  egallaydi,  deya  olamiz.  Binobarin,  shuning  uchun  ham 
mahsulot  ishlab  chiqarish  tannarxini  xosil  qiluvchi  xarajatlarni  ularning  iqtisodiy 
mazmuniga ko‘ra guruhlash muhim ahamiyat kasb etadi. 

---

 
 
206