Mavqei alohida o‘rin egallaydi

 
Aym = UXFAXQ *AyMM
kun
 / K 
bunda:
 
Aym. 
— 
aylanma mablag‘larning me’yordagi summasi;
 
UXFAXQ—  hisobot  davrida  umumxujalik  faoliyatining  amaldagi  jami  xarajatlari 
kiymati (5-s-shakl bo‘yicha);
 
K— davrdagi kunlar soni;
 
AyMM
kun 
— 
belgilangan aylanma mablag‘larning kunlardagi me’yori. 
Tugallanmagan  ishlab  chiqarish  dinamikasi  ham  ishlab  chiqarish  hajmiga  bog‘liq 
bo‘ladi.  Bu  hajmning  haddan  tashqari  ko‘payishi  butlanmagan  mahsulot  chiqarish  yoki 
ishlab  chiqarishni  tugallash  uchun  zarur  xom  ashyo  materiallar  yo‘qligi  natijasida  yuz 
berishi mumkin
1
. 
                                                 
1
 A.Vahobov va boshq. Moliyaviy va boshqaruv tahlili: Darslik. – T.: “Sharq”, 2015. – 480 b. 
 

---

 
 
187 
Tayyor  mahsulotga talabning pasayishi,  yomon  marketing, xaridorlar  yo‘qligi  yoki 
mahsulot  sifati  yomonlashuvi  natijasida  ham  tayyor  mahsulot  ortiqcha  ishlab  chiqarishi 
mumkin. 
Debitorlik  qarzining,  ayniqsa,  muddati  o‘tgan  qarzning  ko‘payishi  xaridorlar  va 
buyurtmachilarning to‘lov qobiliyati yetarli darajada o‘rganilmaganligidan darak beradi. 
Pul  mablag‘larining  haddan  tashqari  ko‘payishi  ham  nomaqbul  hodisadir.  Chunki, 
bu  mablag‘lar  korxonaning  hisob  raqamlarida  harakatsiz  yotmasdan,  aylanib  turishi  va 
daromad  keltirishi  kerak.  Ikkinchi  tomondan,  mab-lag‘larning  yo‘qligi  korxonaning 
to‘lovga qobiliyatsizligini ko‘rsatadi. 
Shu  sababli,  aylanma  mablag‘lar  turlari  korxonaning  barqaror  ishlashini 
ta’minlaydigan miqdorda bo‘lishi kerak. 
Aylanma  mablag‘lar  bilan  ta’minlanish  darajasi  ularning  me’yordan  farq  qilishi 
bilan  belgilanadi.  Korxonaning  moliyaviy  ahvolini  mustahkamlash,  moddiy  va 
moliyaviy  resurslardan  oqilona  foydalanish,  aylanma  mablag‘larning  aylanishini 
tezlashtirish  maqsadida, faoliyat turlarini hisobga olgan holda, aylanma mablag‘larning 
tabaqalashtirilgan me’yorlari tasdiqlangan. 
Moliyaviy  hisobotni  o‘rganish  respublika  korxonalari  aylanma  mablag‘lardan 
maqsadga  muvofiq  foydalanilmayotganligini  ko‘rsatdi.  Katta  debitorlik  qarzlari,  aylanma 
mablag‘larning  sekin  aylanishi,  ishlab  chiqarishga  doimo  qo‘shimcha  mablag‘lar  jalb 
etishni talab qiladi. 
Aylanma  mablag‘larni  tahlil  qilgan  vaqtda  amaldagi  va  me’yoriy  aylanma 
mablag‘larni taqqoslash va ular o‘rtasidagi farqni hisoblab chiqarish kerak bo‘ladi. 
Aylanma  mablag‘lar  me’yorini  aniklash  uchun  yuqoridagi  qarorga  muvofiq, 
mahsulot  ishlab  chiqarishga  bir  kunda  qilingan  xarajatlar  summasini  quyidagi  formula 
bo‘yicha kunlarda ifodalangan belgilangan me’yorga ko‘paytirish kerak: