Mavqei alohida o‘rin egallaydi

Aylanma  mablag‘larni  normalashtirish
1
  korxonaning  uzluksiz  ishlashi 
ta’minlaydigan  moddiy  boylik  va  boshqa  resurslarning  minimal,  lekin  yetarli 
zahiralarini  shakllantirish  uchun  zarur  bo‘lgan  pul  mablag‘larini  aniqlashda 
ifodalanadi.  U  ichki  zahiralarni  aniqlash,  ishlab  chiqarish  sikli  davomiyligini 
qisqartirish va tayyor mahsulotni tezroq sotish imkon yaratadi. 
                                                 
1
  Maxmudov  E.X.  Korxona  iqtisodiyoti.  O‘quv  qo‘llanma.  –T.:  O‘zbekiston  yozuvchilar  uyushmasi  Adabiyot 
jamg‘armasi nashriyoti, 2006, – 208 b.
 

---

 
 
182 
Biroq  amaliyotda  korxonalarning  barcha  aylanma  mablag‘lari  ham 
normalashtirilmaydi.  Shu  sababli  aylanma  mablag‘lar  normalashtiriluvchi  va 
normalashtirilmaydigan  turlarga  taqsimlanadi  va  ular  hozirgi  bozor  munosabatlari 
sharoitlarida ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. 
Normalashtiriluvchi aylanma mablag‘lar qatoriga korxona omborlaridagi ishlab 
chiqarish  zahiralari  (xom  ashyo,  materiallar,  yoqilg‘i,  unchalik  qimmat  bo‘lmagan 
predmetlar  va  jihozlar),  tugallanmagan  ishlab  chiqarish,  kelgusi  davr  xarajatlari  va 
ombordagi tayyor mahsulotlar kiritiladi.  
Normalashtirilmaydigan  aylanma  mablag‘lar,  bu  –  xaridorlarga  berib 
yuborilgan tayyor mahsulot yoki tovarlar, hisob raqamidagi pul mablag‘laridir. 
Korxonalar  faoliyatida  barcha  aylanma  mablag‘lar  salmog‘ida  70-80%ni 
tashkil qiluvchi normalashtiriluvchi aylanma mablag‘lar asosiy o‘rin tutadi. Aylanma 
mablag‘larni normalashtirish tejamkorlik rejimiga rioya qilish va resurslardan oqilona 
foydalanish imkonini yaratadi. 
Resurslarni  normalashtirish  jarayonida  aylanma  mablag‘larning  norma  va 
normativlari belgilanadi. 
Aylanma  mablag‘larning  normasi,  korxona  moddiy-tovar  boyliklarining 
minimal  zahiralarini  tavsiflaydi  hamda  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  birligiga 
to‘g‘ri keluvchi pul o‘lchovida, zahira kunlari va zahira normalarida hisoblanadi. 
Aylanma  mablag‘larning  normativi  aylanma  mablag‘lar  normasini,  normasi 
aniqlangan  ko‘rsatkichga  ko‘paytirishni  ifodalaydi  hamda  qoidaga  ko‘ra,  pul 
ko‘rinishida o‘lchanadi. U quyidagi formula asosida hisoblanishi mumkin: