Mavqei alohida o‘rin egallaydi

Strukturaning o’zgarish sabablari turlicha bo’lishi mumkin;
 
•  ishlab  chiqarilgan  tovarlar  tarkibida  yuqori  narxga  sotilishi  mumkin  bo’lgan 
mahsulotlar ulushining ko’payishi; 
• mo’may foyda keltiruvchi tovarlarning hajmi; 
• me’yordagi moddiy va mehnat sarflaridan ham tejamkorlik imkoniyati bo’lgan 
tovarlarning mavjudligi; 
• arzon xomashyo, yoqilg’i va boshqa moddiy boyliklarning yaqinligi; 
• ishlab chiqarilayottan mahsulotlarning texnologiyasini takomillashishi evaziga 
yuqori manfaat; 
• tovarlar sifatini yaxshilanishi va boshqalar. 
Mahsulotlar  nomenkulaturasi  —  deb,  miqdor  holida  tovarlar  guruhlari,  kichik 
guruhlari  va  pozitsiyalarini  belgilashda  hamda  hisobga  olishda  qabul  qilingan 
ro’yxatidir. 
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti esa, mahsulotlarning ma’lum bir belgilariga 
qarab,  ya’ni,  uning  turlari,  navi,  o’lchami,  markasi,  artikullariga  qarab  ajratiladigan 
mahsulotlar  xilidir.  Tovarlar  nomenklaturasi  va  assortimentini  o’rganishda  o’rtacha 
assortiment rejasining bajarilishi tahlil etiladi. 
Firma va kompaniyalar faoliyatini tahlil etishda o’rtacha assortiment rejasining 
bajarilishini  ham  aniqlash  muhim  hisoblanadi.  O’rtacha  assortiment  rejasining 
bajarilishi odatda eng kichik raqamlarni jamlash usuli orqali amalga oshiriladi. Bunda 
har bir assortiment turlarini haqiqatda ishlab chiqarilish miqdorlari biznes rejasi bilan 
solishtirilib  har  ikki  ko’rsatkichdan  eng  kichigi  assortiment  hisobiga  ishlab 
chiqarilgan mahsulot tarkibiga qabul qilinadi. Assortiment hisobiga ishlab chiqarilgan 
mahsulot  tarkibiga  qabul  qilingan  ko’rsatkichlarning  jamini  biznes  reja  bo’yicha 
ishlab  chiqarilishi  lozim  bo’lgan  mahsulotlarga  bo’lish  orqali  o’rtacha  assortiment 
rejasining bajarilishi aniqlanadi. 
Assortimentni shakllantirish sistemasi quyidagi asosiy jihatlarni o’z ichiga olishi 

---

 
 
110 
shart: 
• iste’molchilarning istiqbolli ehtiyojini aniqlash; 
• chiqarilayotgan mahsulotning raqobatbardoshlik darajasini aniqlash; 
•  mahsulotning  bozordagi  hayotiylik  siklini  o’rganish,  o’z  vaqtida  yangi 
zamonaviy  bo’lgan  tovarlar  turini  yaratish  bo’yicha  choralar  ko’rish  va  ishlab 
chiqarish  dasturidan  ma’naviy  eskirgan  va  iqtisodiy  jihatdan  kam  foydali  bo’lgan 
mahsulotni chiqarib tashlash; 
•  iqtisodiy  samaradorlik  va  mahsulot  assortimenti  o’zgarishida  xavf  xatar 
darajasini baholash.