Mavarounnahrga Islom dinining kirib kelishi va ta’lim –tarbiyaga ta’siri
Kishilik jamiyati rivojlanishi nihoyatda murakkab va ziddiyatli unga turli ichki va
tashqi, moddiy, iqtisodiy va g’oyaviy- mafkuraviy omillar tas’ir qiladi.Hozirgi zamonda
jahonning barcha xalqlari ma’naviyati koproq dunyoviylik negizida rivojlanmoqda.
Mavarounnahrda islom dini uzil kesil VIII asr boshida qaror topdi. Islom dinining O’rta
Osiyoga kirib kelishi va tarqalishi bevosita arab istilolari va arablar kop asrlik
hukmronligining o’rnatilishi bilan bog’liq.Mavarounnahrning islomlashuviga quyidagi ikki
omil bevosita o’z ta’sirini otkazgan.Abu Muslim [747-755 qozg’oloni davrigacha O’rta
Osiyo Islomdan oldingi davr hukmdorlari o’z mavqelarini saqlab turdilar Islom ilohiyot ilmi
yani islom diniy –falsafiy ilmi kalom-yakka hudolik, tavhid, olam, borliq, inson ularning
yaratilishi,
Mohiyatini mavjudligi, e’tiqod mazmuni olamning ,insonning o’zgarishi , taqdiri va
h.k masalalarni o’ziga qamrab oladi. Shu bois “ At-tafsir al-Quron’’illmi dastlab kalomning
tarkibiy qismi hisoblanadi. Musulmon dunyosida diniy ta’limning tashkil etilmagan shakli
asosiy bolib, unda ustoz shogird maqomi muhim rol o’ynaydi. Maktab madrasa tizimi
vujudga kelishida metsenatlik yani homiylik hal qiluvchi omil bolib xizmat qildi. O’rta
Osiyodagi diniy ta’lim tizimi mazmunan ikkiga bo’linishi mumkin. 1-Mog’ullar istilosidan
avvalgi davr 2-Mog’ullar istilosidan keying davr. Uning negizini Mavarounnahr va huroson
ulamolari yaratgan darsliklar qurdi.endi islomning ta’lim tarbiyaga ta’siri haqida gapiradigan
bolsak, islom dini har qanday millatchilik kayfiyatidan yuqori turadigan olomshumul
ta’limotdur. U barcha millatlarni birlashtirib, teng, dos’t, yor-u birodar qilib tinch omon
yashashlarini uqtirib keladi. Ayni paytda islom dinida razolat, kibr-havo, adovat, hasad,
xiyonat, zulm kabi illatlar qoralanadi. Demak deyarli 15asrdan beri kop musulmonlar qariyib
1.5 milyard musulmonlarning axloqiy –ma’naviy dunyosini mustahkamlab kela- yotgan
Islom dini , Quroni Karim, hadislar ayniqsa hadis ilmining buyuk allomalari Ismoil al
Buhoriy , Imom at Termiziy larning g’oyalarining o’rni beqiyosdir. Xuddi shuningdek,
Islom dinida millatidan, elatidan, tanasining rangidan qatiy nazar , inson insonligi uchun
ulug’lanadi. Millatchilik , bir birini kamsitish , talon-tarojlik , irqchilik islomda yoq va
bo’lmagan, Islom dini ilk VII asrda Arabiston yarim orolida paydo bolgan va VIIIasrda
mintaqamizga ham yoyilgan islom dini muhim ahamiyatga ega boldi.
Qur’oni Karim axloqiy-falsafiy ta’limotlar manbai
QUR’ON – dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning
muqaddas kitobi bolib, arab tilida qiroat ma’nosini anglatadi qur’onning ahloqiy qimmati
haqida fikr yuriliar ekan, uning inson kamolga etishida qay darajada muhim o’ringa ega
ekannini koramiz. Qur’onda uylanish, er -hotin, ota-ona, va farzandlar munosabati farzand
tarbiyasiga katta ahamiyat berilgan. Jumladan, har bir muslim oila qurishi farz ekanligi
takidlangan. SHu qatorda hadis ilmi ham paydo bolgan. Islom olamida Qur’ondan keying
Orinda turuvchi hadislar ishonchli axloqiy manba hisoblanadi.
Qadimgi Gretsiyada pedagogika fani va tarbiya san’ati to’g’risida
Qadimgi gretsiyada hayot, tartib intizom, maktab tizimi butunlay boshqacha bolgan.
Jumladan, AFINADA bolalar dastlab 7 yoshdan 13 – 14 yoshgacha maktablarda tahsil
olishgan. Maktablarda didasskol deb atalgan oqituvchilar mashgulot olib borar edilar og’il
bollalarni maktabga qullar yetaklab borar edi. Bunday qul pedagog deb atalgan yani yetelab
boorish degan mano billdirgan.gretsiyada maktab va madaniyatning tez rivojlanishi
pedagiguka nazaryasini tug’ilishiga imkon yaratdi.pedagogika faniga olimm va
faylasuflardan Suqrot, Platon, Aristotel asos soldilar. Ayniqsa Gretsiyada madaniyat,
maktab, va dastlabki pedagogik fikrlar boshqa mamlakatlarga nisbatan juda erta rivojlandi.
Ularda qizlar tarbiyasida ham alohida e’tibor berilgan.Afinada eramizdan ilgari V-IV
asrlarda madaniyat gullab yashnadi.Fan memorchilik va haykaltaroshlik rivoj topdi, ham
jismoniy ham ma’naviy jihatdan yetuk kishini Afinada eng korkam va barkamol inson yani
ideal hisoblangan.