Matn turlari va tarkibi

Ma’lumotnomamatnidabo‘libo‘tganvoqea-hodisayokimavjudholathaqidaoddiyaxborotberiladi.
Ijodiy-tavsifiymatnso‘zlovchiyokiyozuvchitomonidanijodiyravishdabayonetilganvoqea-hodisa, narsayokishaxsningtasviriyokixabar, ma’lumotningijodiy-tavsifiybayonidir.Ilmiy, publitistikvabadiiyuslublar, shuningdek, insho ham ijodiy-tavsifiymatnningko‘rinishlaridir.
Matn ma’lum fikrlar yig‘indisi hisoblangan nutq, nashrdan chiqqan asardir. U o‘ziga xos asar hisoblanishi va mazmunga (ilmiy, rasmiy, badiiy va hokazo) yoki hujjat xarakteriga ega bo‘ladi.
M atn ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi: dialogik va monologik. Dialogik matn ikki va undan ortiq suhbatdoshning turlicha mazmundagi fikr-axborot almashinuvidan iborat.
Dialogikmatnningma’nomunosabatigako‘raturlari.
1) ikkiyokiundanortiqkishiningnutqiymuloqoti, suhbat;
2) adabiy – badiiymatnkomponenti, asardagipersonajlarningnutqiymuloqotiberilgano‘rinlar. Hozirgizamonprozasirivoya, tavsifvadialogdantarkibtopadi; zamonaviyepikasarlarda dialog salmog‘iningortishikuzatiladiki, bungaturlararosintezlashuv, badiiyadabiyotningboshqasan’atlarbilano‘zaroaloqasinatijasisifatidaqarashmumkin;
3) falsafiy – publisistikmazmunyo‘nalishidagijanr, undaqo‘yilgan masala birnechakishiningsuhbatishaklidamuhokamaetiladi. Dialog janrigaantikdavrningSuqrot, Aflotunsingarimutafakkirlariasossolganlar. Keyinchaliko‘rtaasrlar, Uyg‘onishdavrivaYevropama’rifatchilikadabiyotida ham dialog janrianchafaolbo‘lgan .O‘zbekadabiyotida dialog- ningildizlarimunozarajanrigaboribtaqaladi. XX asrboshlario‘zbekadabiyotida dialog janri, ungaxosunsurlardanma’rifatchilikg‘oyalariniommalashtirishdasamaralifoydalanildi. Jumladan, Fitratning “Munozara”, “Bedil” asarlarini dialog janrinamunasisanashmumkin.
D ialogik matn tarkibida so‘roq olmoshlari, muomala odobiga oid so‘z va iboralar, yuklamalar, undovlar, kirish so‘zlar keng qo‘llanadi.Ko‘p kishilik dialoglarda suhbat mavzusi savol-javobdan iborat bo‘lmay, o‘rtaga tashlangan savol, taklif, da’vat, biror xabar, dalillarbilan xulosalanadi. Bunday matndagi gaplar, asosan, sodda gaplardan tashkil topadi, sodda gaplarning bir tarkibli turlari, to‘liqsiz gaplar, so‘z-gaplar faol ishlatiladi.