Matn tilshunosligi

Bakovul oqsoqollar beliga bittadan to`nlik beqasam boyladi.
– Balli, kuchlaringiz barobar ekan! – dedi. Oqsoqollar bo`sh kelmadi.
– Eb-ey, nimalar deyapsiz, rais bova? – dedi. Hotam polvon. – O`ngimga kelib edi-yu, tag`in, Bo`ri polvonning biron yeri lat yemasin dedim-da!
So‘zlashuv uslubida nutq elliptik xarakterda bo‘ladi. Lekin bunday holatda ham tinglovchiga fikr tushunarli bo‘ladi. Chunki u oldin aytilgan fikrning mantiqiy davomi bo‘ladi.
Ikkinchidan, so‘zlashuv nutqida til birliklarining ekspressivlik imkoniyatlarini keng namoyish qiladi.
Uchinchidan, bu uslubda ohang intonatsiyaning ahamiyati nihoyatda kattadir. Ohang og‘zaki nutqning reallashuvida til birliklaridan keyingi muhim, hal qiluvchi vosita bo‘lib, uning nutq tempi, pauza, ton, melodiya, tovush tembri, so‘z va gap urg‘usi gap ko‘rinishlari ma`noni farqlashda, hayajonni kuchaytirishga xizmat qiladi.
So‘zlashuv uslubi ham boshqa vazifaviy uslublar kabi fonetik, leksik, grammatik o‘ziga xosliklarga ega.
Ma’lum bir uslubga tegishli bo`lgan so`zlar uslubiy xoslangan so`zlar deb yuritiladi: yanglig` so`zi badiiy uslubga, omonim, sinonim so`zlari ilmiy uslubga, balli, ketvorgan kabi so`zlar so`zlashuv uslubiga, faollar yig`ilishi, siyosiy maydon kabi so`z birikmalari ommabop uslubga xosdir.
So`zlashuv uslubida ham, kitobiy uslubda ham ishlatilaveradigan so`zlar uslubiy betaraf so`zlar hisoblanadi: tosh, suv, bola.
Bu so`zlar ko`chma ma’noda qo`llansa, ma’lum bir uslubga tegishli bo`lishi mumkin.
Xulosa.
Har qanday matn o`ziga xos vositalar orqali ifodalanadi. Ana shu vositalar nutq vaziyatidan kelib chiqib matnning yo`nalishini ya’ni uslubini ta’minlaydi. Uslub nutqdan ko`zlangan maqsadga erishishni ta’minlaydi va uni rang-barang, ta’sirchan qiladi. Har bir uslub o`ziga xos vositalar yordamida ifodalanadi.
Nazorat savollari.

• Matn va uslub haqida ma’lumot bering?
• Qolip terminini izohlang.
• Uslubiyat nima va bu bo`limda nimalar o`rganiladi?
• Rasmiy uslubning o`ziga xosligi nimada?
• Uslublarda qo`llaniladigan til vositalari haqida gapiring?
• Leksik vositalarga misollar ayting.
• Uslubiy xoslangan so`zlar qanday so`zlar?
• Uslubiy betaraf so`zlarga misollar ayting.

Foydalanilgan adabiyotlar.

• O`zbek tilining izohli lug`ati. Toshkent. 2007.
• Matn tilshunosligi. M.Qurbonova, M.Yo`ldoshev. Toshkent 2014.
• Matn lisoniy obyekt sifatida. BMI. M.Azimova. Andijon-2016.
• Matn lingvistikasi. M.Yo`ldoshev, S.Muhammedova, M.Saparniyazova. Toshkent. 2020