“MatLab” amaliy dasturi va uning imkoniyatlari. “MatLab” dasturini umumiy kurinishi. Dastur uskunalari bilan ishlash

1.2.
 
MatLab dasturini umumiy ko‘rinishi 
MatLabdasturi, ehtimol, berilganlarni qayta ishlash uchun eng kuchli 
dasturdir. MatLab – jadval (yoki matematik tilda, matritsa) ko‘rinishida taqdim 
etiladigan ko‘p o‘lchovli ma’lumotlar bilan ishlash uchun ideal muhitdan iborat. 
Berilganlarning huddi mana shunday sinfiga ko‘pchilik 280 moliyaviy: kotirovka63) 
, indikator64)lar, makroiqtisodiy statistika va sh.k. axborotlar kiradi . 
MatLabnio‘zlashtirish, masalan Excelni o‘zlashtirishga o‘xshash oson emas. Endi 
o‘rganayotganlarni buyruqli satrlar qo‘rqitib yuborishi mumkin. Aslida, ko‘p 
masalalar MatLabda Exceldagiga qaraganda nisbatan oson va tez yechilishi 
mumkin. Buni ustiga ko‘p funksiyalar uchun MatLabda odatdagi grafik interfeys 
mavjud, buyruqli satr esa, amaliyotda uncha qo‘rqinchli emas va balki, bir qancha 
vaqtlardan keyin Sizga u orqali ishlash ma’qul bo‘lar. Berilganlar bilan ishlashning 
umumiy vazifalari: jadval elementlarini qo‘shish va yo‘q qilish, saralash, 
o‘zgartirish va sh.k. Misol uchun, MatLabda funksiya yordamida kotirovkalar 
ustunini eskiroq berilganlar yuqorida, pastda esa – yangiroqlari joylashadigan qilib 
juda tez “oyog‘ini osmondan” qilib aylantirib qo‘yish mumkin. Bu aksincha 
yuklanadigan (yuqorida – yangilar, pastda - eskilari) kotirovkalarning ba’zi 
manbalari bilan ishlashda dolzarbdir. Matematik funksiyalar. Matematikani 
qo‘llash imkoniyatlari faqat bizning hayolimiz bo‘yicha chegaralangandir. Bu ta’kid 
matematik funksiyaalarga ham ta’luqlikdir. MatLab elementar funksiyalardan, 
masalan 
logarifmik 
funksiyalardan 
tortib, 
toki 
maxsus, 
masalan 
gammafunksiyagacha bo‘lgan o‘rnatilgan katta sondagi funksiyalarga ega. Bu 
funksiyalar qariyib barcha ixtiyoriy masalalarniechishda “g‘ishtchalar” sifatida 
foydalanadi. Sonli metodlar: integrallar vamaqbullashtiruvchilar. Ularga murojaat 
qilish zarurati odatda portfelni maqbullashtirishda, shuningdek mablag‘ va xavf - 
xatarni 
boshqarishda 
paydo 
bo‘ladi. 
Maqbullashtirish 
masalalari 
MatLabdafunksiyalarning Optimization Toolbox (maqbullashtirish uskunalari) 
maxsus to‘plami yordamida yechiladi. Foydalanuvchi portfelning boshlang‘ich 
og‘irligi yoki sotuv sistemasining parametrlarini, MatLab esa, maxsus algoritmlar 
bo‘yicha ularni maqbul kombinatsiyasiga erishgunga qadar egalaydi. Statistik 
funksiyalar va oldindan aytish: o‘rta arifmetik, o‘rta geometrik, standart chetlanish 
(volatilnost65), korrelyatsiyalar, ehtimolliklar taqsimotlari, tasoddifiy sonlar 
generatorlari, regressiya, omillik tahlil, klasterli tahlil va ko‘pgina boshqalar. Bu 
funksiyalar sotuv sistemalari va Kotirо́vka (fr. Cote, ingl. Financial quote) — 
sotuvchi yoki xarid qiluvchi e’lon qiladigan va shu bo‘yicha ular harid qilishga va 
sotishga tayyor bo‘lgan tovar bahosi (kurs, foyizli stavka). Odatda nisbatan tez 
o‘zgarib turadigan baho ko‘zda tutiladi, masalan birja bahosi. Indikator— 
o‘rganilayotgan ob’ektni tadqiqotchiga bevosita kirish mumkin bo‘lmagan uning 

---

7 
boshqa tabiati haqida xukm chiqarish uchun kuzatish va o‘lchash mumkin bo‘lgan 
tabiati. Volatillik, o‘zgaruvchanlik (ingl. volatility) — gnarxni o‘zgaruvchanligini 
xarakterlaydigan statistik moliyaviy ko‘rsatkich. Berilgan vaqt oralig‘ida moliyaviy 
qurolni foydalanishning xavfxatar o‘lchovini ifodalaydigan moliyaviy xavf-xatarni 
boshqarishda muhim moliyaviy ko‘rsatgich va tushunchadir. portfellarni, vizuallash 
va kotirovkalardagi bog‘liqlarni izlashda zurur bo‘ladi. Funksiyalarning ushbu 
guruhiga vaqtli qatorlarning kuchli uskunasi bo‘lgan Neural Network Toolbox 
(neyron tarmoqning uskunalar to‘plami)ni ham kiritish mumkin. 5. Moliyaviy 
funksiyalarning maxsus paketlari (Toolboxes): Econometrics (ekonometriya). 
Volatillikni oldindan aytishda dolzarb bo‘lishi mumkin; Financial (moliyaviy): 
kotirovkalarni qayta ishlash, texnik tahlil, zayomli qog‘ozlar, portfelni maqbullash, 
opsion66)lar; Financial Derivative (moliyaviy hosilalar): unumdor uskunalar uchun 
ilgarilangan funksiyalar (ekzotik opsionlar, foyzli stavkalarga opsionlar va hokazo); 
Fixed Income (belgilangan foyda): belgilangan foydaga ega bo‘lgan uskunalar, 
masalan, zayom qog‘ozlar, pul bilan ta’minlangan ipotekali kreditlarni va boshqalar 
uchun ilgarilangan funksiyalar. Shuningdek, textahlil tarafdorlari uchun sonli filtrlar 
asosida Texnik Tahlil indikatorlarni ishlab chiqish uchun Filter Design Toolbox 
kerak bo‘lib qolishi mumkin. Bu “fanhajmli” textahlilda ancha ommalashgan 
yo‘nalishdir. MatLabda fuksiyalarning qulay muharriri mavjud. U yordamida 
ko‘plab masalalarni yechishda foydalaniladigan o‘rnatilgan funksiyalarni 
foydalanuvchining funksiyalarining butun bloklariga kombinatsiyalab yetarlicha 
avtomatlashtirish mumkin. Xatto ushbu funksiyalarga odatdagi oynali-tugmalik 
stildagi Windows uchun grafik interfeys yaratish imkoniyati mavjud. MatLab tili 
berilganlar tarkibi matritsalariga asoslangan funksiyalarning keng spektri, ishlab 
chiqish integrallangan muhiti, ob’ektga yo‘naltirilgan imkoniyatlar va boshqa 
dasturlash tilida yozilgan dasturlar uchun interfeyslarni o‘ziga qamrab olgan yuqori 
darajada interpretatsiyalanadigan dasturlash tilidan iborat. MatLabda yozilgan 
dasturlar: funksiyalar va skriptlar kabi ikki turda bo‘ladilar. Funksiyalar kirish va 
chiqish argumentlariga, shuningdek hisoblashlarning oraliq natijalarini va 
o‘zgaruvchilarni saqlash uchun shaxsiy ishchi fazoga ega. Skript67lar esa, umumiy 
ishchi fazodan foydalanadilar. Skriptlar ham, funksiyalar ham mashina kodiga 
kompilyatsiya qilinmaydilar va matnlik fayllar ko‘rinishida saqlanadilar va mashina 
kodiga dinamik ravishda kompilyatsiyalanadi. Shuningdek, pre-parsed dasturlar deb 
ataluvchi dasturlar –Opsiо́n (lot. optio — tanlash, xohish, ixtiyor) — u bo‘yicha 
opsion xaridori (bazaviy faolni – mol, qimmatli qog‘ozni salohiyatli xaridori yoki 
salohiyatli sotuvchisi), ushbu faolni shartnomada aniqlangan vaqtda kelajakda yoki 
aniq vaqt oralig‘i davomida avvaldan kelishilgan narxda sotib olish yoki sotish 
huquqini oladigan shartnoma, lekin majburiyat emas. Bunda opsion sotuvchisi mos 

---

8 
ravishda faolni sotish yoki shartlarga mos ravishda opsion xaridoridan harid qilish 
majburiyatiga ega bo‘ladi. Opsion — bu unumdor moliyaviy uskunalardan biridir. 
Odatda sotishga opsionlar (put option), xarid kilishga opsionlar (call option) va ikki 
tomonlama opsionlar (double option)ni ajratishadi. Skript (ingl. Script so‘zi 
lotinchada «Scriptum» - yozuv, matn ) – bu odatda, internet - sayt yoki ilova zarurati 
uchun yozilgan katta bo‘lmagan dastur. Mashina bajarishi uchun qulay ko‘rinishga 
qayta ishlangan funksiyalar va skriptlar mavjud. Umumiy holda bunday dasturlar, 
agar funksiya grafik yasash buyrug‘iga ega bo‘lsa, u holda odatdagilarga qaraganda 
tezroq bajariladi. MatLabning asosiy xususiyatlaridan biri – uning yaratuvchilari 
“vektorli o‘yla” (ingl. Think vectorized) shiorida ifodalagan matritsalar bilan 
ishlashning keng imkoniyatligidir. MatLab foydalanuvchi uchun qariyib 
matematikaning barcha sohalarini qamrab olgan, berilganlarni tahlil qilish uchun 
katta sondagi (bir necha yuz) funksiyalarni taqdim etadi, xususan: matritsalar va 
chiziqli algebra — matritsalar algebrasi, chiziqli tenglamalar, xususiy qiymatlar va 
vektorlar, singulyarlik, matritsalarni faktorizatsiya qilish va hokazo; ko‘p hadlar va 
interpolyatsiya — ko‘p hadlarning ildizlari. Ko‘phadlar ustida amallar va ularni 
differensallash, egri chiziqlarni interpolyatsiyalash va ekstrapolyatsiyalash va 
boshqalar; matematik statistika va berilganlar tahlili— statistik funksiyalar, statistik 
regressiya, sonli filtratsiya, tezkor Fure o‘zgartirishlari va boshqalar; berilganlarni 
qayta ishlash — maxsus funksiyalar to‘plami, shu jumladan, grafiklar yasash, 
maqbullashtirish, nollarni izlash, sonli integrallash (kvadraturalarda) va boshqalar; 
differensial tenglamalar — differensial tenglamalarni va differensial-algebraik 
tenglamalarni, kechikuvchi argumentli differensial tenglamalarni, chegaralarga ega 
bo‘lgan tenglamalarni, xususiy hosilali tenglamalarni va boshqalarni yechish; 
xosmas (razrejennыe) matritsalar — maxsuslashtirilgan ilovalarda foydalaniladigan 
MatLab paketining berilganlarining maxsus sinfi. butun sonli arifmetika — MatLab 
muhitida butun sonli arifmetikaning amallarini bajarish.