Materialshunoslik

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT TO’QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSTITUTI

“TASDIQLAYMAN” ___________________ (OTM rektori) 2022 yil «____»________

MATERIALSHUNOSLIK

FANINING O’QUV DASTURI

Bilim sohasi:	700 000	– Muhandislik, ishlov berish va qurilish sohalari
Ta’lim sohasi:	720 000	– Ishlab chiqarish va ishlov berish sohalari
Ta’lim yo‘nalishi:	60720700	–Texnologik mashinalar va jihozlar (to‘qimachilik, yengil va paxta sanoati)

Fan/modul kodi МАТ1405		O’quv yili 2023-2024	Semestr 4	ECTS-kreditlar 5
Fan/modul turi Majburiy		Ta’lim tili O’zbek/rus		Haftadagi dars soatlari 4
1.	Fanning nomi		Auditoriya mashg’ulotlari (soat)	Mustaqil ta’lim (soat)	Jami yuklama (soat)
	Materialshunoslik		60	90	150
2.	I.Fanning mazmuni: Fanni o‘qitishdan maqsad – mashinasozlik va ta’mirlash korxonalarida qo‘llaniladigan turli konstruksion materiallar turlari, olinish usullari, strukturaviy tuzilishi, termik ishlov berish usullari, tayyorlash texnologiyasi, metallarni ishlatish ko‘lami, hisoblash asoslari va ularni muayyan sharoitlarga mos xolda tanlash usullari bo‘yicha yo‘nalishga mos bilimlar darajasi bilan ta’minlashdir. Fanni vazifasi - texnologik mashinalar va jihozlarni ishlab chiqarishda qo’llaniladigan materiallarni asosiy ekspluatatsion xususiyatlari va ularni tuzilishlari, xossalari, xususiyatlari, tarkiblarini o’rganishda ishlatiladigan usullar, qo’llaniladigan vositalar kabi masalalarni o’z ichiga oladi. II. Asosiy nazariy qism (ma’ruza mashg’ulotlari): II.I. Fan tarkibiga quyidagi mavzular kiradi 1-mavzu. Materialshunoslik bo‘yicha asosiy tushunchalar Materiallarning xalq xo‘jaligida tutgan o‘rni. Texnologik mashinalarda ishlatiladigan materiallar. 2- mavzu. Metall va qotishmalarning tuzilishi Kristall va amorf moddalar va ularni tuzilishi. Atomlar tuzilmasi va ichki atom bog‘lanishlar. Atom kristall panjaralardagi nuqsonlar. Kristallardagi anizotropiya. Metall va qotishmalarning tuzilishi. Metallar tuzilishini o‘rganish usullari. 3-mavzu. Metall va qotishmalarning fizik va kimyoviy xossalari Metall va qotishmalarning asosiy fizik xossalari (metallarni zichligi, erish harorati, issiqlik va elektr o‘tkazuvchanligi va boshqalar). Metall va qotishmalarning asosiy kimyoviy xossalari. 4-mavzu. Metall va qotishmalarning mexanik va texnologik xossalari Metall va qotishmalarning asosiy texnologik xossalari. Metallarni keskich bilan ishlanuvchanligi. Metallarni payvandlanuvchanligi. Metallarni bolg‘alanuvchanligi. Metallarni suyuq xolda oquvchanligi. Metall va qotishmalarning asosiy mexanik xossalari. Metall va qotishmalarning cho‘zilishdagi mustaxkamligini sinash usullari. Metall va qotishmalarni o‘zgaruvchan kuchga chidamliligini aniqlash usullari. Metall va qotishmalarning zamonaviy qattiqligini aniqlash usullari. Metallarning va qotishmalarning mustaxkamligini oshirish usullari. 5-mavzu. Qotishmalar va ularni olish Qotishmalar to’g’risida umumiy ma’lumotlar. Komponent, mexanik aralashmalar, qattiq eritma, kimyoviy birikma. 6-mavzu. Metallarni kritik nuqtalari xolat diagrammasida hosil bo‘ladigan tuzilmalar Vismut va kadmiy holat diagrammasi. Komponentlarning qattiq holida chegaralangan erishning qotishmalar uchun diagrammasi. Kimyoviy birikmalar hosil qiluvchi diagrammasi. 7-mavzu. Temir-uglerod qotishmalari Temir uglerod, uning xossalari va tuzilishi. Temir sementit holat diagrammasi va unda xosil bo‘lgan tuzilmalar. 8-mavzu. Po‘latlarning markalari va ishlatilishi Konstruksion uglerodli po‘latlarni sanoatda qo‘llanilishi. Asbobsozlik po‘latlari ularning markalanishi va sanoatda ishlatilishi. Uglerodning va doimiy aralashmalarning po‘lat xususiyatiga ta’siri. Po‘latlarni xorijda markalanishi.