147
Hayvon yelimining asosini organik moddalar, o‘simlik
yelimlari-
asosini
oqsillar, smola yelimlari asosini esa sintetik moddalar tashkil
etadi. Hayvon
yelimlariga kollagen yelimlar, shuningdek, kazeinli va
albuminli yelimlar, o‘simlik yelimlariga soya, kanakunjut (xashaki
no‘xat) dan olingan yelimlar, smola yelimlariga Б–3, KБ–3markali
fenolformal deyiladi, MK–1, M–2, KM–12, K–17markali karbamidli
(mochevina formaldegidli) hamda ЦНИИПС–2 yelimlari va boshqa
-
lar kiradi.
Yelimlar qanday moddalardan tayyorlanishiga qarab, go‘shtlarda,
suyak, baliq, kazein, albuminli hayvonot
yelimlari, loviya, no‘xat,
kunjut, kartoshka, jo‘xori, guruch kraxmallaridan olinadigan o‘simlik
yelimlari va smolalardan tayyorlanadigan yelimlarga bo‘linadi.
Faner tayyorlashda, asosan, albuminli, kazein, o‘simlik yelimlari-
dan foydalaniladi. Namga, suvga chidamli fanerlar va yelimlangan
yog‘ochdan qurilish konstruksiyalari tayyorlashda smola yelimlari
-
dan foydalaniladi.
Go‘shtparda va suyak yelimlari duradgorlik yelimlari hisoblanib,
ular qushxona va teri zavodlari chiqindilarini pishirish yo‘li bilan
tayyorlanadi.
Hozirgi vaqtda ishlab chiqariladigan yelimlar yordamida har qan
-
day materialni shu turdagi yoki boshqa turdagi material bilan (masa-
lan, yog‘och bilan yoki metall bilan) birlashtirib turli ajralmas birik
-
malar hosil qilish mumkin.
Tarkibi sintetik materiallardan iborat bo‘lgan yelimlarning asosiy
hamda zaruriy xususiyatlari shundan iboratki, ular yordamida hosil
qilingan birikmalar atmosferaga, korroziyaga va chirishga chidamli
-
dir. Yelimlarning yana bir afzal tomoni shundaki,
yelimli birikmalar
har qanday ajraluvchi (boltli, shpilkali, vintli va h.) hamda ajralmas
(parchinmixli, payvandlangan) birikmalarga nisbatan ancha yengil
bo‘ladi, tannarxi arzon, tuzilishi sodda bo‘ladi.
Sintetik yelimlar,
avtomobil, aviatsiya, kemasozlik, elektro va
radiotexnika, yog‘ochni qayta ishlash, poyabzal, poligrafiya va xalq
xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida keng ishlatilmoqda.
Yelimli birikmalar puxta chiqishi uchun: a) yelimlanadigan sirtlar
silliq bo‘lmasligi, ya’ni sirtlar, g‘adirbudur, notekis bo‘lishi kerak;
148
b) yelimlangan birikma yelim qurib qotgunga qadar qayta ishlanmas-
ligi lozim; d) hosil qilingan birikmani qisqichlar orasiga olib, quri
-
gunga qadar qo‘zatmaslik zarur.
Quyida maktablar,
litseylar, kollejlar va oliy o‘quv yurtlarining
o‘quv ustaxonalarida ko‘proq ishlatiladigan ba’zi yelimlarning
tarkibiy qismlari va xususiyatlari hamda
yelimlash texnologiyasi
haqida qisqacha ma’lumotlar keltiriladi.
Konstraksion metallar va nometall materiallarni termoizolatsi-
yalarga, gazlamalarga va dekorativ qoplama materiallariga yelimlab
biriktirish uchun ВK–32–2, ВKT–2Н, 88Н, ПУ–2M, AK–20, ПK–
10, XВK–20 va boshqa yelimlar ishlatiladi.
Metallmas materiallar (yog‘ochlar, shisha, plastmassalar, tekstolit
-
lar, penoplastlar va b.) ВИAM–ВЗ va ПУ–2 yelimlari bilan biriktiriladi.
Organik shishaga boshqa materiallarni yelimlash uchun ВЗ–Ф9,
ВK–32–70 vaПУ–2 yelimlari ishlatiladi. Rezinalar o‘zaro va metallar
bilan 88Н, KП–6–18, ЧНБ, ВKР–7, KT–15, KT–25 yelimlari yor
-
damida biriktiriladi.
Yelimlash jarayoni quyidagi tartibda bajarilishi kerak: a) yelimla
-
nadigan yuzalar turli iflosliklardan tozalanishi va g‘adir–budur qilini
-
shi lozim; b) biriktiriladigan sirtlarning bir tomoniga qo‘lda cho‘tka
va pulverizator yordamida yelim surtilishi kerak; d) biriktiriladigan
detallarni havoda (xona haroratida) tutib turib yelim tarkibidagi
uchuvchi moddalar chiqib ketishiga imkon berish zarur; e) biriktirila
digan sirtlarni birlashtirib, qisuvchi yoki bosuvchi qurilmalar bilan
qisib qo‘yish kerak; f) qisib yoki bostirib qo‘yilgan detallarni ma’lum
haroratda muayyan vaqt davomida saqlash lozim, chunki turli yelim
-
larning qotish harorati va muddati har xil bo‘ladi; g) biriktirilgan de
-
tallarni tozalash va birikmaning mustahkamligini tekshirish (bunda
birikmay qolgan joylar yo‘ligiga e’tibor berish) kerak va h.
Do'stlaringiz bilan baham: 
