Materialshunoslik indd

7.4. Sovuqqa chidamli materiallar
Sovuqqa  chidamli  materiallar  deb,  past  haroratlarda  (0–260ºC) 
ham o‘zini qovushqoqligini yetarli darajada saqlab turadigan mate-
riallarga aytiladi. Sovuq sharoitda ishlaydigan po‘lat konstruksiyalar 
(ko‘priklar, stalbalar, temir yo‘l relslari, gaz va neft trubalari) qurilish 
mashinalari, avtomobillar (shimoliy joylarda ­60ºC da ishlaydigan) 
juda ko‘p. 
Materiallarni  ishlash  harorati  pasayishi  bilan  ularning  qovush
-
qoqligi,  plastikligi  pasayadi  mo‘rt  yemirilishga  (buzilishga)  moyil
-
ligi ortadi. Bu materialni mo‘rt sinishga olib keladi. Mo‘rt temirga, 
po‘latlarga, hajmi markazlashgan va geksogonal panjarali po‘lat va 
qotishmalarga  xos.  Material  ishonchli  ishlashi  uchun  qovushqoqlik 
harorati zaxirasi bo‘lishi lozim. Bunga materialni sovuq sinish chega
-
rasi uni ishlatish haroratini past bo‘lgan holatda erishiladi. Materialni 
zarur bo‘lgan qovushqoqlik harorat zaxirasi materialni sovuq sinishi-
ga ta’sir qiluvchi faktorlarga bog‘liq: kuchlanishlarni to‘planishiga, 
kuch qo‘yish tezligiga, detal o‘lchamlari va h.k.
Qovushqoqlikni harorat zaxirasi qancha katta bo‘lsa, soviq sinish 
xavfi kichik bo‘ladi, ishlash ishonchliligi yuqori bo‘ladi.

---

94
Yoqlari  markazlashgan  kristallik  panjarali  metall  va  qotishma
-
lar, titan va uning geksogonal panjarali qotishmalarini sovuq sinish 
chegarasi yo‘q, ularni sovutganda zarbiy qovushqoqligi bir tekis ka
-
mayadi.
Bunday  materiallarni  sovuq  sinishi  uni  zarbiy  qovushqoqligi 
0,3MD
j 
/m
2 
(t
ksi
=0,3) dan ko‘p bo‘lgandagi harorati bilan baholanadi.