Materialshunoslik indd

2.11-rasm. Namuna qattiqligini
Brinell usulida aniqlash.
2.12-rasm.Brinell
lupasi.
Qattiqligi yuqori bo‘lgan (toblangan, sementitlangan) materiallar 
qattiqligi Rokvell usulida (DSt 9013–59) aniqlanadi.
Rokvell usulining Brinell usulidan farqi shundaki, bu usulda qat
-
tiqlik zoldir qoldirgan izning yuzi bilan emas, balki namunaga bo-
tirilgan olmos konus yoki toblangan po‘lat sharcha qoldirgan izning 
chuqurligi  bilan  aniqlanadi.  Rokvell  usulida  namunaga  ta’sir  etuv
-
chi kuch va botiriladigan uchlik material xiliga ko‘ra o‘zgartiriladi. 
Rokvell usulida qattiqlik sinash jarayonining o‘zida indikator shka-
lasidan aniqlanadi. Indikator shkalasi qora va qizil rangda bo‘ladi. 

---

39
Olmos  konus  qo‘yilib,  kuch  60  va  150  kG  bo‘lganda  qattiqlik  C 
(qora)  shkaladan  o‘qiladi.  Ta’sir  ettirilgan  kuch  60  kG  bo‘lganda 
qattiqlik  HRA  bilan  150  kG  bo‘lganda  esa  HRC  bilan  belgilanadi. 
Botiriladigan uchlik po‘lat zoldir, kuch 100 kg bo‘lganda qattiqlik B 
(qizil) shkaladan o‘qiladi va HRB bilan belgilanadi.
Qotishmalarning 
cho‘zilishdagi  mustahkamligini 
sinash amalda 
keng  tarqalgan  bo‘lib,  bunda  uning  elastik  va  plastik  xossalarini 
aniqlash  mumkin.  Buning  uchun  maxsus  namuna  (2.13­rasm)  tay­
yorlanib, sinash mashinasi (2.14­rasm) qisqichlariga mahkamlanadi. 
Mashina yurgizilgach, asta­sekin oshib boruvchi kuch ta’sirida na
-
muna  cho‘zila  boshlaydi.  Kuch  ma’lum  qiymatga  yetgach,  namu
-
naning biror qismi ingichkalashib bo‘yincha hosil bo‘ladi va uziladi 
(2.15-rasm).