Materialshunoslik indd

kristal-
litlar
 deyiladi.
Qotishmalarda  hosil  bo‘ladigan  donalarning  o‘lchamlari  kristal
-
lanish markaz lari soni (MS) bilan kristallanish tezligiga (KT) bog‘liq 
bo‘ladi. 2.9-rasmda  kristallanish o‘sish tezligi va markazlar sonlari-
ning o‘ta sovish darajasiga bog‘liq ligi ko‘rsatilgan.
2.9-rasm. Markazlar soni va o‘sish tezligini o‘ta 
sovish tezligiga bog‘liqligi. 
Keskin sovish
 darajasi (n) ortishi bilan, n-ning (MS.) qiymati 
maksimumga erishadi. 
n 
kichik bo‘lganda K.T. va MS larning ortishiga 
sabab shuki, muvozanat temperaturasi (T)gi yuqori bo‘lib, suyuq va 
qattiq fazalar erkin energiyalari farqi katta bo‘ladi. Natijada, kristal-
lanish tezlashadi. 
n
 ortishi bilan zarrachalar harakatlanuvchanligi pa­
sayadi (MS va KT pasayadi).
Agar  MS  katta  va  KT  kichik  bo‘lsa  (n)  hosil  bo‘ladi.  “n”  juda 
kichik  bo‘lsa,  muntazam  geometrik  shakldagi,  kristallar  hosil 
bo‘ladi. “n” bir qadar kattaroq bo‘lsa, kristallar dendrit shaklini oladi. 
O‘ta sovush darajasi, n, 
C
k.t., mm/sek. m/c/, mm
3 
sek
 ,1
k.t
m.c.
n
1
n
2

---

31
(kristallar, asosan fazoviy kristall panjaraning asosiy o‘qlariga mos 
yo‘nalishda o‘sadi) “n” ancha katta bo‘lsa, sferoid shaklidagi kristal
-
lar hosil bo‘ladi.
O‘ta sovish darajasi (
∆
T) ortishi bilan, uning qiymati t
1
 va t
2
 ga 
yetganda, kristallanish tezligining (KT) va markazlar sonining (MS) 
qiymatlari maksimalga yetadi. 
∆
T kichik bo‘lganda kt va ms larining 
ortishiga sabab shuki, muvazanat harorati (Tm) yaqinida suyuq-
likning harakatlanganligi yuqori bo‘lib, suyuq va qattiq fazalar erkin 
energiyalari farqi katta bo‘ladi. Natijada kristallanish tezlashadi.
∆
T  ortishi  bilan  zarrachalar  harakatini  pasayadi  hamda  MS  va 
KTlar kamayadi. 
Agar MS katta, KT kichik bo‘lsa,