|
Laboratoriya ish №10
MAVZU: QOTISHMALAR MIKROQATTIQLIK GRAFIGINI CHIZISH VA TAHLIL ETISH.
Ishdan maqsad.
Qotishmalar mikroqattiqlik grafigini chizish va tahlil etish.
Nazariy ma’lumotlar.
Mikroqirqilish. Abrazivning qattiq zarralari yoki yeyilish mahsullari sirtga ancha chuqur botib kirganda ular ashyoni mikroqirqilish natijasida mikroqirindi hosil bo'lishi mumkin. Ishqalanish va yeyilishda mikroqirqilish kam sodir bo‘ladi, chunki amaldagi yuklanishlarda botib kirish chuqurligi buning uchun yetarli bo'lm aydi. Ishqalanuvchi sirtda yuzaga kelgan yoki paydo bo‘lgan zarralar sirpanganida ashyoni har tomonga siljitib va ko‘tarib uni timaydi. Botgan zarra o ‘zaro ta’sirlashish joyidan chiqqanda, maydalanganda, ishqalanish sohasidan chiqib ketganda tirnalish to'xtaydi. Bir joyning qayta-qayta va bir xil jadallik bilan tirnalishi ishqalanuvchi sirtlarda kam dan-kam ro‘y beradi, ko‘pincha navbatdagi qayishqoq deformatsiya mintaqasi ilgari hosil bo‘lgan tirnalish izini yopib ketadi. Ishqalanuvchi sirt sirpanish yo‘rialishiga deyarli parallel joylash- gan izlar bilan qoplanadi, bu izlar orasida esa ko‘p m arta qayishqoq deformatsiyalangan va parchalangan, ya’ni qayishqoq deformatsiyalanish xususiyatini yo'qotgan ashyo joylashadi. Bunday joyga yuklanish tushganda osongina darzlar paydo bo'ladi. Bu darzlar kattalashganda ashyo asosdan ajraladi. Ravshanki, faqat sirpanuvchi zarralargina emas, balki dumalovchi zarralar ham sirtni tirnashi m um kin. Botib kirgan zarra harakatlanganida ashyoning qattiq tashkil etuvchisiga tiralib bir tom onga og'ishi mumkin. Shu sababli sirtdagi tirnalish yo'nalishi detaining harakat yo‘nalishiga aniq mos kelmasligi mumkin.
2
2
Mashina qismlari detallari, ayniqsa tishli gildiraklar va boshqa eyilishga ishlaydigan qismlar (azotlangan, nirtotsementitlangan) Vikkers tizimidagi uskuna bilan olchanadi:
HV =F/M= 2FSina/2 d = 1.854 P/ d
Qayishqoq deformatsiyalanish (ezilish) da ishqalanish kuchlari ta’sir qilishi va harorat ko‘tarilishi natijasida sirtning ayrim zarralari ishqalanish kuchlarining ta’sir qilish yo‘nalishi bo'yicha ketgan chiziq shaklini egallaydi. Bunda zichlangan, ya’ni parchinlangan ustki qatlam hosil bo‘lib, u yangi xossalarga ega bo‘ladi: qattiqroq, qayishqoqligi pastroq, oksidlanuvchanligi yuqoriroq bo‘lib qoladi va hokazo. Q o‘zg‘aluvchan tutashm alarda ezilish, yedirilish va boshqa jarayonlar bilan birga kelib, bu jarayonlarni tezlashtiradi. Detallaming qayishqoq deformatsiyalanishi ayrim sirtlarining egilishi, buralishi, cho‘zilishi yoki ezilishi tarzida namoyon b o ‘ladi. Bu hodisa kuch (statik va dinamik) yuklanishlari ta’sirida yuz beradi: ular ashyodagi oquvchanlik chegarasidan ziyod bo‘lgan zo'riqishlam ing kattalashishiga olib keladi. Masalan, ramalar detallari, kuzov qoplamasi va shu kabilar egiladi (tob tashlaydi), buralib qoladi, cho‘ziladi. Korpus detallariga (bloklar, uzatmalar qutilari hamda orqa ko‘priklar korpuslari va hokazo) tashqi kuch yuklanishlari ta’sir qilganda, titraganda, qiziganda ular ichida eskirish jarayoni kechadi va shu tufayli ichki zo'riqishlar qayta taqsimlanadi. Oqibatda detallar egiladi (tob tashlaydi).
Mo‘rt va qovushqoq yemirilish. Mo‘rt yemirilish dastlabki deformatsiyalanishsiz, me’yoridagi zo'riqishlar ta’sirida yuz beradi. Qovushqoq yemirilish urinm a zo'riqishlar tufayli dastlabki ancha katta zo‘riqish bilan kechadi. Detallarning mustahkamligi yupqa sirtqi qatlamining ahvoliga ko‘p darajada bog'liq, chunki darzlar odatda ana shu qatlamda paydo bo‘ladi. Toblaganda uglerod miqdori ko‘payishi bilan uglerodli po‘latlarning mustahkamligi ortadi. Uglerod miqdorining ziyodlashuvi temirda uglerodning o ‘ta to‘yingan eritmalari hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu eritmalar joylashishi harakatlanishiga to‘sqinlik qiladi va darzlar paydo boMishiga yordam beradi.
Toliqib yemirilish. Statik va siklik kuch yuklanishlari tushadigan detallar (mashina ramalarining qismlari, tirsakli ham da torsion vallar, ressor taxtalari, prujinalar, shatunlar va hokazo) toliqishi oqibatida yemiriladi. M etallarning toliqib yemirilishi qayishqoq deformatsiya bilan bog‘liq. U detallarning ishlash qobiliyati batamom yo‘qolishiga olib keladi.
Mustahkamlik — ashyoning yemirilishiga nisbatan muayyan zo‘riqishga (oquvchanlik chegarasiga) qadar qarshilik ko‘rsatish xususiyati. U ashyoning xossalariga va qo‘yilgan fizik maydonga bog‘liq bo‘lib, asosan zo‘riqishning qiymatiga, uning o‘zgarish tezligiga, deformatsiya turiga ham da zo'riqqan holatning xarakteriga qarab o‘zgaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
