Materiallar qarshiligi

---

“MATERIALLAR QARSHILIGI” FANIDAN “DETALLARNI CHO’ZILISH 
VA CHIQILISHDA” STATIK ANIQ MASALALARNI YECHISHDA
“AVTODESK INVENTER” KOMPYUTER DASTURIDAN 
FOYDALANISHNING AFZALLIGI 
 
Namozov J.Sh., Jo’rayev D.A. 
Toshkent davlat texnika universiteti Termiz filiali
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Texnika fanlarinidan biri hisoblangan 
Materiallar qarshiligi fanini o’qitishda zamonaviy innavatsion texnologiyalardan 
foydalanishning avzalligi ko’rsatilgan va kompyuter dasturlaridan foydalangan holda, 
o’quvchilarni fanga qiziqishini oshirish, o’quvchilarda vizual tasavvurni oshirish, 
o’quvchilarga yuklatiladigan hisob kitob jarayonlarini kamaytirish va olinadigan 
natijalarni aniqligi haqida tushunchalar berilgan.
Kalit so’zlar
: balka, epyura, sterjen, cho’zilish va siqilish, kesish usuli, 
kompyuter dasturi 
 
ADVANTAGES OF USING AUTODESK INVENTER COMPUTER 
SOFTWARE IN SOLVING STATISTIC PROBLEMS "EXTENSION AND 
EXTRACTION OF DETAILS" IN THE SUBJECT OF "RESISTANCE OF 
MATERIALS" 
 
Namozov J.Sh., Jo’rayev D.A. 
Termez branch of Tashkent State Technical University 
 
Abstract:
This article shows the advantages of using modern innovative 
technologies in teaching the subject of Resistance of Materials, which is one of the 
technical sciences, and using computer programs to increase students 'interest in 
science, increase students' visual imagination, reduce the burden on students and 
insights into the accuracy of the results obtained.
Key words
: hammer, diagram, rod, elongation and compression, cutting 
method, computer program
 
Kirish so’zi.
Biz qaysi texnik sohani o’rgatashdan qat’iy nazar, shu sohaning 
amaliy va labaratoriya darslarini o’tishda albatta bizga texnik jihozlar kerak bo’ladi, 
lekin hozirgi kunda texnika fanlarini o’rgatishda kompyuter dasturlaridan foydalanib 
buni amalga oshirishsa bo’ladi.
Misol uchun tajriba sifatida “Yer usti transport tizimlari va ularining 
ekspluatatsiyasi (tarmoqlar bo’yicha)” ta’lim yo’nalishiga “Mexanika (MQ, MMN, 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 2
May 2020
389
www.openscience.uz

---

MD)” fani uchun tuzilgan, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bilan kelishilgan 
holda Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti tomonidan 2019 
yilda tasdiqlangan fan dasturiga asosan amaliy mashg’ulot darsida, o’quvchilarga 
masalalar yechishni o’rgatishda kompyuter dasturlaridan foydalanishning avzalligini 
aniqlash uchun tajriba darsi o’tkazildi.
Tajriba darsi Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti 
Termiz filiali 2- bosqich “Yer usti transport tizimlari va ularining ekspluatatsiyasi 
(tarmoqlar bo’yicha)” ta’lim yo’nalishda o’qiyotgan talabalarda o’tkazildi. Tajriba 
darsida “Mexanika (MQ, MMN, MD)” fanining 1-qismi hisoblangan Materiallar 
qarshiligi fanining amaliy mashg’ulot darsidan “Cho’zilish va chiqilishda statik aniq 
masalalar” mavzusiga doir masalalarni yechishda quyidagi ikki hil usuldan 
foydalanildi. 
1-usul.
Masalalar yechishda daftar, ruchka, chizg’ich, qalam va 
kalkulyatorlardan foydalangan holda. 
2-usul.
Masalalar yechishda kompyuter va “Avtodesk inventer” kompyuter 
dasturidan foydalangan holda tajriba darsi o’tkazildi. 
O’tkazilgan tajriba darsida yuqorida keltirilgan usullardan misol keltrib o’tamiz. 
Bizga quyidagicha misol berilgan bo’lsin: 
Uzunligi va diametri ma’lum bo‘lgan uch pog‘onali po‘lat sterjen chizmada 
ko‘rsatilgandek, F
1
=30kN, F
2
=65kN, F
3
=170kN bo‘ylama kuchlar bilan yuklangan 
bo’lib, sterjenning xususiy og‘irligini e’tiborga olinmagan holda, bo‘ylama kuch va 
kuchlanish epyuralari qurilsin[1.3]. Bunda, d=2sm; l
1
=20sm; l
2
=30sm; l
3
=20sm. 
1-usul. 
Sterjenni o‘ng tomondan boshlab uchta oraliq (uchastka)ga ajratamiz. 
Kesish usulini qo‘llab, avvalo har bir uchastka uchun bo‘ylama kuch N ni 
aniqlaymiz. 
I oraliq: I-shakl (b) da ko‘rsatilgan sterjen bo‘lagining muvozanat tenglamasini 
tuzamiz: 
∑Z
i
=F
1
-N
1
=0 
bunda, N
1
=F
1
yoki N
1
=30kN 
(1.5) ifodaga ko‘ra, normal kuchlanish 
ga teng, bu yerda, 
Demak, 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 2
May 2020
390
www.openscience.uz

---

I shakl:
(a)-sterjenning umumiy ko’rinishi, (b)-birinchi uchastka bo’lagi, (d)-ikkinchi 
uchastka bo’lagi, (e)-uchinchi uchastka bo’lagi, (f)-kuch epyurasi, (g)-kuchlanish 
epyurasi. 
II oraliq: I – shakl (d) chizmada tasvirlangan bo‘lakcha uchun: 
∑Z
i
=F
1
-F
2
-N
2
=0. 
Bundan, N
2
= F
1 
- F
2 
= -35kN; 
III oraliq: I – shakl (e) chizmadan foydalanib, quyidagilarni hisoblaymiz: 
∑Z
i
= F
1
-F
2
+F
3
-N
3
=0. 
Bundan, N
3
=F
1
+F
3
-F
2
=135kN. 
Demak yuqorida aytganimizdek I.- shakl (f) da ko’rsatilgan epyuradan kuch va 
kuchlanish holatlarini ko’rishimiz mumkin.
2 usul. 
Endi Avtodesk Inventer kompyuter dasturida shu misolni ko’rib o’tamiz. 
Birinchi o’rinda Inventer dasturida berilgan qiymatlar asosida chizmani chizib 
olamiz.[2] 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 2
May 2020
391
www.openscience.uz

---

II – shakl. Masalada berilgan sterjenning vizual ko’rinishi. 
Belgilangan yuzalarga kuch ta’sirini va yo’nalishini belgilaymiz va sterjen 
ko’ndalang kesim yuzasi katta bo’lgan tomonni mahkamlaymiz 
 
III – shakl. Sterjenning kuch ta’sir etadigan yuzalari 
Kuch qiymatlarini kiritamiz: 
Birinchi yuza 170000,000 Н 
Ikkinchi yuza -65000,000 Н 
Uchinchi yuza 30000,000 Н 
Demak barcha qiymatlarni kiritdik, deformatsiya holatlarini ko’rib o’tamiz 
 
VI – shakl. Masalada berilgan sterjenning deformasiyalaninish holati. 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 2
May 2020
392
www.openscience.uz

---

Yuqoridagi rasmdan biz sterjenga kuch ta’sir etgan vaqtda qaysi uchastkada 
qanday deformatsiya holati qanday bo’lishini ko’rishimiz mumkin. Bunda ranglarga 
ajratilgan bo’lib, qizil rangdagi qism bu kuchlanishning eng yuqori nuqtasi deyiladi, 
yashil rang esa eng kichik kuchlanish nuqtasi hisoblanadi. Bu esa bizda tasavvurni 
oshirishga yordam beradi. 
Endi kuch va kuchlanish epyuralarini quramiz. 
Yuqoridagi rasmdan biz sterjenga kuch ta’sir etgan vaqtda qaysi uchastkada 
qanday kuch va kuchlanishlar hosil bo’lishini epyuradan ko’rishimiz mumkin.
Natijalar. 
Tajriba darsidan olingan natijalarga ko’ra 1 – usulda o’rgatilganda 
o’zlashtirish darajasi 29 ta talabaning 75% tashkil qildi. 
2 – usulda o’rgatilganda o’zlashtirish darajasi 29 ta talabaning 88% tashkil qildi. 
Xulosa. 
Olingan natijalardan xulosa qilishimiz mumkinki, 2 – usul bilan 
Mexanika (MQ,MMN,MD) fanining birinchi bo’limi Mexanika (Materiallar 
qarshiligi) bo’limini o’qitishda “Avtodesk Inventer” kompyuter dasturidan 
foydalanish 
samarali 
bo’lib, 
bundan 
tashqari 
zamaonaviy 
kompyuter 
texnologiyalaridan foydalaniladi, hisob kitob ishlarini kamaytiradi va o’quvchilarda 
fanga bo’lgan qiziqishni oshirib, vizual tasavvurni oshiradi.
 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
S.M.Xasanov. Materiallar qarshiligi fanidan masalalar yechish. Toshkent-
2014. 11-13 betlar 
2.
O.Ye.Noskova. “Resheniye zadach soprotivleniya materialov s pomoshyu 
programnogo kompleksa SolidWorks”. Krasnoyarsk 2016. 11-25 betlar 
3.
V.K.Kachurin. “Materiallar qarshiligi fanidan masalalar to’plami”. Toshkent 
“O’zbakiston 1993y”. 5- bet. 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 2
May 2020
393
www.openscience.uz