Matematikani o’qitishda o’quvchilarda kommunikativlikni shakllantirish”

2.2.Matematikani o’qitishda eviristik ta’lim metodi

"Evristika" degan so`zning ma‟nosi savol-javobgaasosan topaman demakdir. Evristik metod bilan o`qitish maktabdardaasosan, XIX asr boshlaridan boshlab qo`llanila boshlandi.
Atoqli pedagog-matematik S.I.Shoxor-Trotskiy o`zining "Geometriya na zadachax" nomli kitobida bunday yozadi: "Geometrik mashg`ulotlar o`quvchilarga qiziqarli bo`lishi uchun, bu mashg`ulotlardagi har bir masala yoki topshiriq so`zma-so`z quruq yodlash uchun emas, balki ularning aqliy faoliyatlarini ishga soladigan xarakterda bo`lishi kerak. (Shoxor-Trotskiy S.I. "Geometriya na zadachax" M., 1908 y. 14-bet).
Amerikalik olim D.Poya o`zining "Kak reshat zadachu" nomli kitobida evristik ta‟lim metodini bunday tushuntiradi: "Evristikaning maqsadi - yangiliklargaolib boruvchi metod va qoidalarni izlash demakdir". U evristik metod mohiyatini quyidagidek izchillikda tuzilgan rejaorqali amalgaoshirishni tavsiya qiladi:

1. 
   Masalaning qo`yilishini tushunish.
   
2. 
   Masalani echish rejasini tuzish.
   
3. 
   Tuzilgan rejasini amalgaoshirish.
   
4. 
   Orqaga nazar tashlash (hosil qilingan echimni tekshirish).
   

Bu rejani amalgaoshirish jarayonida o`quvchilar quyidagi savollarga javob topadilar:

1. 
   Masalada nima noma‟lum?
   
2. 
   Masalada nimalar ma‟lum?
   
3. 
   Masalaning sharti nimalardan iborat?
   
4. 
   Ilgari shunga o`xshash masalaechilganmi?
   
5. 
   Agar shunga o`xshash masalaechilgan bo`lsa, undan foydalanib qo`yilayotgan masalani echaolamizmi?
   

Albatta, yuqoridagi reja-sxema o`quvchilarning ijodiy fikrlash faoliyatlarini shakllantiradi, ammo bu reja - sxema o`quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantiruvchi birdan-bir yo`l bo`laolmaydi.
Matematik-metodist V.V.Repev evristik metod orqali o`qitishni bunday ta‟riflaydi: "Bu metodning mohiyati shundan iboratki, o`qituvchi tomonidan sinf o`quvchilari uchun o`tiladigan mavzu materialining mazmuni muammo kilib qo`yiladi, so`ngra maqsadga tomon yo`naltiruvchi savollar sistemasini o`quvchilarga berish orqali qo`yilgan muammoni hal qilinadi. (RepevV. V. "Obщayametodikamatematiki", M., 1958 y., 149-bet).
Endi yuqoridaaytilgan fikrlarning dalili sifatida quyidagi tenglama va masalani evristik ta‟lim metodi bilan echib ko`rsatamiz.
1. Ushbu |x²– Zx–9|=–5 - tenglama evristik metod bilan echilsin.
Bu tenglamani evristik metod bilan echishda o`qituvchi bilan o`quvchilar orasidagi suhbatni keltiramiz, bu ta‟lim jarayonidagi evristik metod mohiyatini ochib beradi: