Matematikalıq statistikanıń tipik baǵdarları

2. Bas hám tańlanma jıynaq.
Bir jınslı elementler kompleksinde bul elementlerdi ayrıqshalıqlardı xarakterleytuǵın qandayda bir belgin úyreniw talap etilgen bolsın. Kóbinese barlıq elementlerdi bólek úyreniw múmkinshiligi bolmaydı (elementler sanı júdá kóp bolıwı múmkin, elementti úyreniw kóp sarp etiw ǵárejet talap etiwi múmkin, tekseriliw processinde bul element jaq etiliwi múmkin hám taǵı basqa ). Bul jaǵdaylarda bul elementler kompleksinen qandayda bir bólegin ajıratıp alınadı jáne bul ajıratılǵan jıynaq boyınsha pútkil kompleks qásiyetleri haqqında hulosalar etiledi.
Mısalı, Ózbekstan puqaralarina boyı yamasa salmaǵın anıqlawshı bolsaq, hár bir kisin tekseriw múmkinshiligine iye bólmeymiz, sebebi onıń ushın kóp aqsha hám waqıt jumsaw kerek boladı. Bunday jaǵdaylarda tekseriwshi ushın eń jaqsı jol sanı sheklengen birliklerdi sonday ustalıq menen tekseriwki, olar ulıwma úyrenilip atırǵan jıynaq haqqında ámeliy tárepten jetkilikli dárejede anıqlıqta gózlengen informaciyalardı alıw múmkinshiligin bersin.
Statistikalıq analiz qılıw ushın tosınarlı tańlap alınǵan jıynaq tańlanma jıynaq dep ataladı.
Tańlanma qaysı jıynaqtan alınǵan bolsa, bul jıynaq bas jıynaq dep ataladı.
Bas jıynaq yamasa tańlanma jıynaqtıń kólemi dep, bul jıynaqtaǵı ob'ektler sanına aytıladı. Ádetde bas jıynaq kólemin N, tańlanma jıynaq kólemin n menen belgilenedi.
Mısalı, eger 10000 detalning sapasın tekseriw ushın 100 dane detal tańlap alınǵan bolsa, bas jıynaq kólemi hám tańlanmaning kólemi ga teń boladı.
Eger bas jıynaqtan tańlanma jıynaq ajıratıp alıp, bul jıynaq ústinde baqlaw alıp barılǵannan keyin, bul tańlanma jıynaq keyingi tańlawdan aldın taǵı bas jıynaqǵa qaytarılsa, bunday tańlaw usılı qayta tańlanma dep ataladı.
Eger bas tańlanmadan tańlanma jıynaq ajıratılıp, bul jıynaq ústinde baqlaw alıp barılǵannan keyin bas jıynaqǵa qaytarılmasa, bunday tańlaw usılı qayta bolmaǵan tańlanma dep ataladı.
Eger bas jıynaq kólemi kútá úlken bolıp, tańlanma jıynaq kólemi úlken bolmasa, ol halda qayta hám qayta bolmaǵan tańlanmalar arasındaǵı parq sezilerli bolmaydı.
Ámeliyatda kóbinese qayta bolmaǵan tańlap alıw usılınan paydalanıladı. Álbette, bul eki tańlap alıw usılında da tańlanma jıynaq bas jıynaqtıń barlıq qásiyetlerin saqlaǵan halda alınıwı kerek, yaǵnıy tańlanma jıynaq bas jıynaqǵa “uqsas” bolıwın támiyinleytuǵın etip tańlaw kerek.
Eger tańlanma jıynaq bas jıynaqtı derlik barlıq qásiyetlerin ózinde saqlasa, ol halda bunday tańlanma reprezentativ (kepillikli) tańlanma dep ataladı.
Reprezentativ tańlanma payda etiw ushın biz tańlanmani tosınarlı etip dúzemiz. Tańlap alıw usılı bas jıynaqtıń bizni qızıqtırarlıq belgisine xesh qanday tásir etpeydi hám bas jıynaqtıń hár bir elementi tańlanmada birdey múmkinshilik menen qatnasıwı támiyinlenedi. Eger tańlanma jıynaq reprezentativligini saqlamasa, ol halda tańlanma jıynaq ústinde shıǵarılǵan juwmaqtı bas jıynaqǵa nátiyjeni ámelde qollanıw qılıw nadurıs juwmaqqa alıp keliwi múmkin.