Matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va texnologiyalari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-ўқув топшириқ 
Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda vaqtni his qilishni rivojlantirish. 
 
 
Baqt so‘zi rus so‘zidan kelib chiqqan, ya’ni vaqt — «vremya» degani aylanmoq 
ma’nosini bildiradi. O‘tgan, hozirgi va kelasilar o‘zaro shunday aloqa qilganki, o‘rinlarini bir-
birlariga almashtira olmaydilar. Vaqtning qaytmas xususiyatlari shuki vaqtning bir tomonga 
yo‘nalib o‘tishi, u tabiat va jamiyatning chiqishi yo‘nalishini ifodalaydi. Vaqtning asosiy 
qabul qilinishi bu sezish qobiliyatidir. Har xil kompleks analizator vaqtni sezish qobiliyatining 
cho‘zilishiga ta’sir qiladi, lekin asosiy xususiyati deb I.M. Sechenov eshitish va tananing sezgi 
qobiliyatlariga e’tibor bergan «Vaqt tovush va tananing sezish qobiliyati insonga vaqt haqida 
tushuncha beradi, shunda ham to‘la o‘z mazmuni bilan emas balki vaqt bir tomonlama 
tovushning tortilishi va tananing sezishini tortilishi. Shuning uchun I.M.Sechenov eshitish va 
sezish xususiyagidan bu vaqt bo‘shlig‘ining /drob/ analizatorlari degan edi. I.P.Pavlov 
ko‘rsatgan ediki vaqtning hisoblanishi nerv sistemasining har bir elementiga, uning har bir 
hujayrasiga xos u buni eksperemental asosda isbotladi. Har qanday analizator «vaqtni 
hisoblashi» mumkin. I.P.Pavlov ayttan ediki, vaqtning fiziologik qabul qilinishi bu kishining 
tormozlanishi va ta’sirlanishidir. 
Insonnig kundalik ish faoliyatida vaqt juda muhim o‘rin tutadi. Vaqtiga qarab o‘z ish faoliyatini 
boshlaydi., harakatlarini tezlashtiradi yoki sekinlashtiradi, vaqtta moslashishni talab qiladi. Vaqtni 
sezish insonni vaqtini tejashga, undan unumli foydalanishga harakat qilishga undaydi. Vaqt 
o‘quvchining o‘quv hayotida boshqaruvchanlik rolini o‘taydi. B.G.Ananyeva rahbarligida psixologo — 
pedagogik tekshirishlar o‘tkazilib, unda bolalarning aqliy taraqqiyoti o‘quv yili protsessida kuzatiladi. 
Bu tekshirish shuni ko‘rsatadiki, bolalarning hech birida vaqtga moslashish, bilimlarining 
o‘zlashtirishning bog‘liqligi, qobiliyatlarining rivojlanishi ko‘rinadi. Maktabga kelgan ko‘pchilik 
bolalarda vaqtni o‘zlashtirmaganligi bir qancha qo‘shimcha qiyinchiliklarni tug‘diradi. Birinchi sinf 
o‘quvchilari darsga kechikmasliklari, o‘z vaqtida uyiga berilgan topshiriqlarni bajarib borishlari kerak, 
bularning hammasiga ulgurushlari kerak. Bu talablarning hammasiga to‘liq javob berish uchun bolalarni 
bog‘cha yoshidan tarbiyalangan va tayyorlangan bo‘lishi kerak. Kuzatuvlar shuni ko‘rsatadiki, katta 
maktab yoshidagi bolalar vaqt intervallari, vaqt qismlarini, o‘z harakatlari bilan bog‘liq holda olib bora 
oladilar. Ular o‘zlari mustaqil vaqt oraliqlarini baholay oladilar. 

---