Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

Карл 
Верникенинг 
тадқиқотлари ҳам диққатга сазовордир. 1873 йилда Вернике 
инсультга чалинган беморни кузатади. Бемор гапира олган (лекин гаплашганда 
патологияси бўлган), шу билан бирга, унинг эшитиш қобилияти ҳам сақланган. 
Шунга қарамай, бемор оғзаки ва ёзма нутқни англай олмаган. Текширишлар 
натижасида Вернике ундаги мия чап ярим шарининг орқа тепа қисми ва чакка 
соҳаларидаги шикастланишни аниқлайди ва миянинг эшитиш соҳасига яқин 
жойлашган ушбу соҳалари нутқ перцепциясида иштирок этади, деган хулосага 
келади.
7. Юқорида келтирилган изланишларнинг барчаси инсон нутқий 
фаолиятида мия функциялашувининг клиник тадқиқини бошлаб берди. 
Афазиология ривожининг дастлабки босқичларидаёқ қуйидаги муҳим 
хулосалар олинди: 
а) нутқ жараёни бош мия қобиғининг ҳамкорликда фаолият олиб 
борувчи соҳаларига таянади. Бунда ҳар бир соҳа нутқий фаолиятнинг 
шаклланишида ўзига хос аҳамиятга эга; 
б) нутқ зоналарининг иккиси ҳам фаолиятнинг умумий зоналари билан 
қўшничилик қилади: брока маркази ҳаракат зонаси билан, вернике маркази эса 
эшитиш маркази билан қўшнидир. Бу кузатиш натижасида нутқни бошқариш 
зоналари миянинг хулқ-атворни бошқариш зоналари билан мувофиқ эканлиги 
ҳақидаги хулосага олиб келди; 
в) брока ва вернике зоналари бош миянинг чап ярим шарида жойлашган. 
Шунинг учун ўнг ярим шарнинг шикастланиши нутқий аномалияни келтириб 
чиқармайди. Бу эса чап ярим шарнинг “доминант”лиги ҳақидаги хулосани 
чиқаришга асос бўлди.
8. Брока ва Верникеларнинг ишлари афазиологлар учун тил структураси 
ва мия тузилиши ўртасидаги мувофиқликни тадқиқ этишга туртки бўлди. 
Хусусан, немис психиатри Карл Клейст мия картасини тузишга ҳаракат қилди. 
Унда тилнинг фонетик, лексик, морфологик ва синтактик системаларига мос 
тушувчи миянинг кичик майдончалари акс эттирилди. Шунга ўхшаш фикр 
инглиз неврологи Генри Хед томонидан ҳам билдирилган эди. Унинг фикрича, 
миянинг локал жароҳатлари номинатив, синтактик ва семантик афазияларга 

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
113 
олиб келиши мумкин. Тил ва мия муносабатдорлигини юқоридаги каби тадқиқ 
этиш натижасида афазиологиянинг янги йўналиши –