|
“T-jadval” grafik organayzeri
Bunda ham yuqoridagi “Ey sho‘x” radifli g‘azalidan foydalanishimiz
mumkin. Jadvalning bir tomoniga arxaik so‘zlar, ikkinchi tomoniga o‘sha
so‘zlarning
hozirgi
kundagi
muqobilini
yozish
topshirig‘i
beriladi.
ILIK
Qo‘l
BIRLA
bilan
JOM
Qadah
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
260
Qolganlari ham shu tartibda davom ettiriladi.
Adabiyotlar:
1. Muhammedov, O‘. X., Usmonboyeva M. H., Rustamov S. S., Ta’limni
tashkil etishda zamonaviy interfaol metodlar. O‘quv uslubiy tavsiyalar. O‘zbekiston
Respublikasi IIB Akademiyasi, 2016, 11-41-betlar.
2. Sayyid Homid to‘ra Komyob, Devon. “Fan” nashriyoti, Toshkent-2018.
Nashrga tayyorlovchi f. f. n. dots. J. Jo‘rayev
3. Ramazonova F. Interfaol usullar orqali o‘quvchi so‘z boyligini oshirish.
Buxoro, 2008
4. To‘xliyev B. Adabiyot o‘qitish metodikasi. Toshkent. “Yangi asr avlodi”
2006
5. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch. Toshkent:
“Ma’naviyat”, 2008
6. Ashurov Ma’rufjon. Ona tili va adabiyot darslarida interfaol metodlardan
foydalanish maqola.
7. Arxiv. uz sayti ma’lumotlari.
QURULISHGA OID O‘ZLASHMA ATAMALARINI “NILUFAR GULI”
SXEMASI YORDAMIDA O‘QITISH
Bobur Nomurodov
O‘zbek tili va adabiyoti yo‘nalishi magistranti
Ilimiy rahbar f. f. n. dots.
J. Jo‘rayev
Turkiy tillarga arabiy lug‘aviy birliklarining kirib kelishi VII-VIII asrlarda
Markaziy Osiyoning arablar tomonidan istilo etilishi, bu hudud aholisining islom
dinini qabul qilishi bilan bog‘liq. O‘zbek tili tarixiy leksikasini yozma manbalar
asosida ko‘zdan kechirar ekanmiz, unda arabizmlar salmog‘i XIX asr oxiri va XX
asr boshlarigacha tadrijiy ko‘payganini ko‘rishimiz mumkin. Qadimgi turkiy
bitiklarda arab so‘zlari bo‘lmagani holda, XI asr yodgorligi “Qutadg‘u bilik”ka
nisbatan XII-XIII asrlar yodgorligi deb topilgan “Hibatul-haqoyiq” va undan keyin
yozilgan mumtoz asarlarda arabizmlar ko‘proq uchraydi
1
. Mazkur tadqiqotlarga
tayanib shuni bilishimizki o‘zbek tilining qurilish atamalarini anglatuvchi
so‘zlarning ba’zilarida arabiy o‘zlashmalarni kuzatishimiz mumkin. Biz magistlik
1
Н.М.Маллаев. Ўзбек адабиёти тарихи. – Тошкент: Ўқитувчи, 1976. – Б.140.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
261
ishimizda qurilishga oid arabcha o‘zlashmalarni imkoniyat darajasida ko‘rib
chiqamiz.
Arab lug‘aviy birliklari, birikmalarining turkiy tillar, jumladan, o‘zbek tiliga
o‘zlashish sabab va vositalari haqida olimlarimiz ko‘plab ilmiy mulohazalarni bayon
qilganlar
1
.
O‘zbek tiliga arab tildan o‘zlashgan qurulilshga oid atamalarda arabiy+forsiy
shakldagi atamalar bilan birga sof arabiy atamalar ham mavjud. Masalan,
2
araqi,
araqi sarrov (a+f), iroqi, zarba, zarbalik gumbaz (a+f), ziyoratxona (a+f),
ziyoratxona (a+f), ibodatxona (a+f), iroqi, kitoba, majmua, madrasa, masjid,
ma’bod, maqbara, minora, muqarnas, mezana, muhandis, me’mor, rabot, rasadxona
(a+f), obida, qubba, loyiha, va hakazolar.
Ushbu mavzuni “Nilufar guli” chizmasi vositasida talabalarga o‘tishni ko‘rib
chiqamiz.
“Nilufar guli” sxemasi “Arab tildan o‘zlashgan qurulilshga oid atamalarni
o‘rganish” muammosini hal qilish uchun mo‘ljallangan choralarni ishlab chiqish
(lavha)
Majmua
atamasining
o‘zagining
aniqlash
Mezana
atamasining
o‘zagining
aniqlash
Muqarnas
atamasining
o‘zagining
aniqlash
1
Абдуллаев Ф. Арабизмы в узбекском языке: Автореф. дисс. канд. филол. наук. – Ташкент, 1945; Ўша
муаллиф. Ўзбек тили лексикасининг баъзи бир масалаларига доир // Тил ва адабиёт институти асарлари, 1-
китоб. Тошкент, 1946. – Б.83-93; Акылбекова З. Арабизмы // Источники формирования тюркских языков
Средней Азии и Южной Сибирии. –Фрунзе, 1964; Мадраҳимов О. Ўзбек тилининг ўғуз лаҳжаси лексикаси. –
Б.41-46;Усмонов С. Ўзбек тилининг луғат составида тожикча-форсча ва арабча сўзлар // Навоийга армуғон.
Тошкент, 1968. – Б.109-120; Ўзбек тили лексикасида арабча сўзлар // Ҳозирги замон ўзбек тили.
Лексикография. Фонетика. Графика ва Орфография. Морфология. Фахри Камол таҳрири остида. –Тошкент:
Ўз ФАН, 1957. – Б.99-101; Бегматов Э. Арабча ўзлашма сўзлар қатлами // Ўзбек тили лексикологияси.
Тошкент: Фан, 1981. – Б.11-124.
2
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Беш томлик. Ўзбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти.
2006. Atamalar ushbu manbadan olingan
Amaliy nuqtai nazardan barcha g’oyalarni ixcham deb tasavvur
qiling (bitta-ikkitasi bilan chegaralaning), bu ham aql uchun
foydali mashq hisoblanadi.
Sizga katta qog’oz varag’i zarur bo’ladi. Doimo o’zingiz
mushohadalaringiz natijasini bir varaq qog’ozda ko’rish foydali
hisoblanadi. Qarama-qarshi holda esa sizga bir varaqdan
boshqasiga sakrab yurishingizga va bunda zaruriy biror muhim
narsani unutishingizga olib keladi.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
262
ma’bod
atamasining
o‘zagining
aniqlash
maqbara
atamasining
o‘zagining
aniqlash
masjid
atamasining
o‘zagini
aniqlash
madrasa
atamasining
o‘zagini
aniqlash
araqi
atamasining
o‘zagini
aniqlash
Qubba
atamasining
o‘zagini
aniqlash
zarba
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
ziyoratxona
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
zarbalik
gumbaz so‘z
birikmasini
qurilsih
sohasoda
qo‘llahs
Mezana
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
Minora
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
Rabot
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
Muhandis
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
me’mor
so‘zini
qurilishning
qatsi
yo‘nalishida
qo‘llanishini
aniqlash
Ravoq
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
Rasadxona
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
Bino
so‘zini
qurilishning
qaysi
sohasida
qo‘llanishi
aniqlash
Handasa
so‘zini
qurilish
sohasida
qo‘llash
Qubba
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Ta’mir
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Tarom
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Ma’bod
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Mexrob
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Mezana
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Tarz
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Araqi sarrov
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Iroqi
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Qasr
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Sharafa
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Bino
qurilish
sohasida
qo‘llanishi
va
uning
mazmunin
aniqlash
Araqi
-ship bilan devor orasidagi gorizontal taxta. U ko‘pincha bezakdor va
boshqa xoshiyalarga nisbatan kengroq bo‘ladi. Aroqi yuzasi devor satxiga nisbatan
eni kengroq bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
