Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

ЗАМОНАВИЙ НЕМИС ТИЛИ ДАРСЛИКЛАРИДА 
МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОҚОТ МАСАЛАЛАРИНИНГ 
ЁРИТИЛИШИ 
Пазилжанова Зулфия Сабиржановна 
катта ўқитувчи 
Қўқон давлат педагогика институти 
 
Аннотация: 
Мақолада юртимиз олий ўқув юртларида ҳозирги кунда 
қўлланилаётган “Menschen” дарслигида ифодаланган маданиятлараро 
мулоқотга оид матнлар таҳлилга тортилган.
Аннотация: 
В статье анализируются тексты по межкультурной 
коммуникации, изложенные в учебнике «Menschen», который в настоящее 
время используется в высших учебных заведениях нашей страны.
Annotation:
The article analyzes the texts on intercultural communication 
presented in the textbook "Menschen", which is currently used in higher educational 
institutions of our country.
Немис тили хорижий тил сифатида дарсида маданиятлараро мулоқот 
компетенцияси соҳасидаги дарслик таҳлили ҳозирги кунга келиб долзарб 
масалага айланди. Замонавий глобаллашув ва бунинг натижасида келиб 
чиққан маданиятлараро мулоқот хорижий тил дарсига тобора кўпроқ йўл 
топмоқда. Маданиятлараро компетенция сўнгги пайтларда нафақат тиллар ва 
лисоний тафовутлар билан шуғулланадиган, балки ўз диққатини 
маданиятлараро тафовутларга кўпроқ қаратаётган хорижий тил дарси олдига, 
жумладан, дарсликлар олдига ҳам янги талабларни қўймоқда.
Шундан келиб чиқиб, биз ҳозирги вақтда олий ўқув юртларида немис 
тилини ўргатишда қўлланилаётган “Menschen” дарслигидаги маданиятлараро 
мулоқотга оид материалларни таҳлилга тортдик. Таҳлил учун Ханс Юрген 
Круммнинг “Стокгольм мезонлар каталоги” ва Херманн Функнинг “Дарслик 
таҳлилига оид ишчи масалалари” мезон сифатида хизмат қилади.
Menschen ўзининг мавзулар танловида умумевропа баҳолаш тизимидан 
келиб чиқади ва қўшимча равишда Германия, Австрия ва Швейцария 
ҳаётидаги долзарб мавзуларга мурожаат қилади. Бу дарслик таҳлили учун 
биринчи мезон унда таянч расмларнинг мавжудлигидир. Дарслик эркин 
ассоциациялаш, расм тасвирлаш ва фаразлар қилишга имкон яратиб, расмлар 
талабаларнинг тасодифий ҳикоялар тузиб гапиришларига имкон яратади.

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
85 
Мисол тариқасида Menschen A1. 1 дарслигининг биринчи мавзуси 
„Hallo! Ich bin Nicole…“ деб номланган ва унда берилган таянч расм 
талабаларни эркин фикрлашга, маълум вазиятлар билан боғлаб фаразлар 
қилишга ундайди. Яъни, дарслик А1 даражага мўлжаллангани учун, расмда 
кимни кўряпсиз? нима деб ўйлайсиз, суҳбатдошлар нима ҳақида гаплашаётган 
бўлиши мумкин? сизга бу манзара танишми? каби саволлар билан талабаларга 
ўзбек тилида мурожаат қилиш мумкин. Бунда талабалар эркин фикрлаб, 
расмга ўз муносабатини билдиради.
Саломлашув турлари акс этган расмда талабаларга: “Расмларда қандай 
вазият ифодаланган? Вазиятдан келиб чиқиб, ўзбек тилидаги саломлашув ва 
хайрлашув шаклларининг эквивалентларини топинг. Ўзбекистонда қўл бериб 
саломлашишдан бошқа яна қандай саломлашиш кўринишлари мавжуд? каби 
саволлар бериб, бу саволларга талабаларнинг ўзидан жавоб олиш мумкин.
Нутқни ифодалашга доир машқларда ўрганилаётган тилнинг она тили 
билан қиёси ҳамда маданият ва тил мулоқот вазиятларида қай даражада бир-
бирига боғлиқ эканлиги ҳақида гап кетади (мурожаат шакллари, ҳурмат 
шакллари, таъқиқланган мавзу (табу)лар, лисоний умумийликлар, 
грамматика).
Немис тили 3 мамлакат, яъни, Германия, Австрия ва Швейцариянинг 
давлат тили бўлгани сабабли, луғатда шу учта давлатдаги салом ва хайр 
сўзлари ифодаланган жумлаларни талабаларга таништириш зарур. Шу аснода 
талабалар маданиятлараро мулоқотнинг вербал вазиятларида ушбу сўзлар 
қайси вазиятларда қўлланиши ҳақида маълумотга эга бўладилар.
Китобнинг 7-саҳифасидаги 6-машқда мурожаатнинг сен ёки сиз 
шаклларига оид расмлар ифодаланган. 3-расмда ифодаланган оилавий 
муносабатларга талабалар ўзбек менталитетидан келиб чиққан ҳолда „