Масъул муҳаррир

(мавзудаги асосий таянч сўз масалан “Хужайра”) вазифасининг энг муҳим хоссалари-
ни англатувчи бир жуфт сифатни ўйлаб ёзиши зарур, деган мулоҳаза қилиш мумкин. Бу 
жавобни бир неча хил вариантларни ўйлаб топиб, сўнгра улардан энг асосийсини ажратиб 
олиш билангина уддалаш мумкин. Худди шунингдек, бошқа қаторларга ёзиладиган сўзлар 
ҳам жадаллик билан фикрлаш натижасида ишлаб топилади. Бу эса, Хужайра тушунчаси 
маъноси пухта ва тўлароқ англашга олиб келади. 
“Кластер” (ахборотни ёйиш) методи. Бу метод педагогик жараённинг дидактик страте-
гиясининг муайян шакли бўлиб, таълим олувчиларга ўрганилаётган мавзу бўйича бир неча 
ғоялар бўйича ягона тузилмани яратишга қаратилган. Ушбу методдан фойдаланилганда 
бирор мавзу ёки матн танланиб, ўқувчи-ўқувчиларнинг диққатини айнан ўрганилаётган 
муаммога қаратиш мақсадида бош мавзу ёзилади. Таълим олувчилар муаммога оид барча 
фикрларни марказий мавзу атрофига жойлаштирадилар (ёзиб чиқадилар). Муаммога доир 
фикрлар баён этилгандан сўнг айтилган сўзлар фикрлар қисмларга бўлиниб изоҳланади 
ва ягона хулосага келинади.
Мактабларда ушбу методдан фойдаланиш қуйидаги мақсадда фойдаланиш назарда ту-
тилади: мавзуга доир кўпроқ маълумотлар тўплаш; ўқувчилар ёзма нутқи ва сўз бойлиги-
ни ошириш; фикрлаш қобилиятини ривожлантириш; таълим олувчиларнинг мавзуга доир 
маълумотларни тоифаларга ажрата олиш қобилиятларини шакллантириш; умумий тушун-
чага доир маълумотларни эркин ифодалашга ўргатиш.
Уни якка тартибда ёки гуруҳ асосида ташкил этиладиган машғулотларда қўллаш мум-
кин. Гуруҳ фаолиятида ушбу метод гуруҳнинг ҳар бир аъзоси томонидан билдирилаёт-

---

818
10
ган фикр ва ғояларнинг асоси сифатида кўзга ташланади ва шунинг учун ҳам гуруҳнинг 
ҳар бир аъзоси томонидан илгари сурилаётган фикрларни умумлаштириш, ғояларнинг 
боғланишли, алоқадорлик томонларини имкониятини яратади.
“Кластер” методини амалга ошириш босқичлари: 
1. Топшириқни диққат билан ўқиб чиқинг.
2. Фикрни тармоқланиш жараёнида пайдо бўлган ҳар бир фикрни ёзинг.
3. Белгиланган вақтдан унумли фойдаланинг ва фикрингизни жамланг. 
4. Ҳар бир тармоқда талаб қилинаётган тушунчаларга мумкин қадар тўлароқ жавоб бе-
ришга ҳаракат қилинг.
5. Жавобларни ёзишда фақат ўз билимларингизга таянган ҳолда иш юритинг.
Таълим-тарбия жараёнида ўқувчилар томонидан тушунча ва атамаларни мустаҳкам 
ўзлаштиришга замин тайёрлаш муҳим ўрин тутади, шу сабабли ўқитувчи ҳар бир боб ва 
мавзулар мазмунидаги тушунча ва атамаларни “Атамалар занжири” тизимига келтириши 
керак. Мазкур технологиядан таълим-тарбия жараёнида фойдаланишга бир неча усулда 
ёндошиш мумкин.
Ўқувчиларга боб ва мавзулар мазмунидаги тушунча ва атамалар рўйхати берилади. 
Уларнинг мазмуни ва моҳиятига кўра ўзаро мантиқий боғланган занжир Кластер ҳолига 
келтириш талаб этилади. Ушбу ёндошув кўп вақтни талаб этса-да самарадорлиги юқори 
бўлиб, ўқувчиларнинг мантиқий фикр юритиш кўникмаларини ривожлантириш имконини 
беради.
“Атамалар занжири”дан ўтган мавзуни якунлаш қисмида фойдаланилганда ўқувчиларнинг 
кичик гуруҳ аъзоларидан оғзаки ҳолда атамаларни кетма-кет аввалгиларни такрорлаган 
ҳолда мазмуни ва моҳиятига кўра ўзаро боғлиқ ҳолда янги атама қўшиши талаб этилади. 
Гуруҳнинг биринчи иштирокчиси битта атама билан бошлаган ўйин якунида гуруҳ аъзо-
лари сонига тенг атамалар занжири вужудга келади. Иккинчи босқичда мазкур атамаларга 
таъриф бериш ва уларни изоҳлаш талаб этади. 
Хулоса ўрнида шуни айтишимиз мумкинки, педагоглар томонидан дарс лойиҳасини 
тўғри ташкил этиш, олиб бориш жараёнлари тўғри ташкиллаштирилса ҳар икки томондан 
яъни ўқитувчи ва ўқувчи муносабатлари ҳамкорлиги тўлиқ таъминланса кутилган натижа-
га албатта, эришилади. 
Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати:
1. Акбарова Г.О., ТДПУ, Тожибоев М.С., ТДАУ, Ўзбекистон
2. Толипова Ж. О., Умаралиева М.Т. “Ботаника дарслари” (6-синф. Ўқитувчи китоби\\ 
Тошкент: Тафаккур нашрёти, 2011 йил.

---

819