|
10
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QITISHDA IJODIY ISH TURI – INSHODAN
FOYDALANISH
Panjiyeva Yulduzxon Alisherovna
Surxondaryo viloyati Sherobod tumani
27-maktab boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel 977253039
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda o‘qitish samaradorligiga erishish,
o‘quvchilarning dunyoqarashini oshirishda ijodiy ish turlaridan biri bo‘lgan inshodan
foydalanishning ahamiyati haqida fikr mulohazalar yuritiladi.
Kalit so‘zlar: «yaratish», «bino qilish», «moslash», bayon, tasviriy insho, rag‘batlantirish,
INSHO - ijodiy ishning eng yuqori shakli bo‘lib, maktabda alohida o‘rintutadi; barcha nutqqa
oid mashqlar ma’lum mazmunda inshoga bo‘ysunadi. «Insho» asli arabcha so‘z bo‘lib, ma’nosi
«yaratish», «bino qilish», «moslash» demakdir. Bu so‘zning ma’nosi hozirda ancha torayib,
asosan, o‘quvchi va talabalar tomonidan yoziladigan ijodiy yozma ish ma’nosida qo‘llanadi.
Inshoni boshlang‘ich sinfdan boshlab dars faolyatida qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Inshoni tasnif qilish ta’limiy vazifalarni chuqur anglash va metodik vositalarni tanlashga,
shuningdek, ish turlarini zaruriy yo‘nalishda teng taqsimlashga yordam beradi. Ya’ni dars
jarayonida bog‘liqlik va uzviylik bo‘lishi lozim.
Boshlang‘ich sinflarda bayonning og‘zaki va yozma turlari yuzasidan ma’lum bir bilim,
ko‘nikma va malakalar hosil qilinmog‘i kerak. Bu insho uchun ko‘prik vazifasini o‘taydi.
O‘quvchilar diktant va bayon yozish jarayonida o‘zbek tilining ifoda usullari va tasvir vositalari
bilan tanishib boradilar. Insho uchun ana shu ona-tili ifoda usuli va talaffuz malakalari asos qilib
olinadi. Natijada o‘quvchida fikr doirasi ancha keng hamda so‘z boyligi yuqori bo‘lishiga erishish
mumkin. Insho 1-sinfda kichik og‘zaki axborot va ehtirosli hikoyadan boshlanib, o‘z fikrini
ifodalashga, o‘quvchi shaxsining tashkil topishiga xizmat qiladigan, ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga
ega bo‘lgan jiddiy rejali aqliy ishga aylanadi. Insho shaxsni shakllantirishda foydali vosita bo‘lib,
his-hayajon uyg‘otadi, aqliy mustaqillikka, fikrlashga, ko‘rgan-kechirganlari va o‘zlashtirganlarini
baholashga, kuzatuvchanlikka, voqea-hodisalar o‘rtasidagi sabab-natija bog‘lanishni topishga,
ularni qiyoslashga, xulosa chiqarishga o‘rgatadi. Insho fikrni tartibga soladi, o‘quvchilarda o‘ziga,
o‘z kuchi va imkoniyatiga ishonch tug‘diradi. O‘z navbatida, ushbu dars o‘tish metodi orqali
o‘quvchini shaxs sifatida tarbiyalash imkoni paydo bo‘ladi. Ya’ni, yosh bola ongida insho mavzusi
bo‘yicha fikrlash jarayoni kechadi, bola ushbu jarayonlarni ongida gavdalantiradi, hamda bunga
o‘zining munosabatini bildiradi.
Boshlang‘ich sinflarda yozdiriladigan inshoning muhim turlaridan biri kichik yoshdagi
o‘quvchilarning shaxsiy hayotiy tajribasiga asoslangan inshodir. Rasm asosidagi insho
maktablarda tez-tez o‘tkaziladi, chunki rasm bolalar nutqiy ijodini, tasavvurini boyitishga
xizmat qiladi. Rasm bolalar sezgisiga ta’sir etadi, hayotning bola tajribasida hali uchramagan
tomonlarini ochadi. Rasm o‘quvchilarga tanish bo‘lgan hodisalarni chuqur anglashga ham yordam
beradi. Rasm asosidagi inshoning uch asosiy turi mavjud: 1) rasmlar seriyasi yoki rasmli reja
asosida yoziladigan hikoya tarzidagi insho; 2) syujetli, o‘quvchilarni o‘ylashga, faraz qilishga
undaydigan bir, rasm asosida yoziladigan hikoya tarzidagi insho; 3) rasmni tasvirlash (tasviriy
insho). O‘quvchilar avval rasmlar seriyasi asosida, so‘ng bir rasm asosida, undan so‘ng tasviriy
insho (rasmni tasvirlash)ga o‘rganadilar Bu uslub orqali bolani tasavvur olami kengayadi va
fikrlash doirasi kengayadi va eng muhimi bolada voqea hodisaga bildirilgan munosabatni nutq
orqali bildira olish qobilyati shakllanadi.
Dasturga ko‘ra, 1-sinf o‘quvchilari o‘yinlari, mehnatlari, voqea-hodisalar haqidagi taassurotlari
asosida o‘qituvchi rahbarligida hikoya tuzishlari va uni ma’lum tayyorgarlikdan so‘ng yozishlari,
2-sinfda rasmlar seriyasi asosida kichik hikoya tuzish va uni jamoa tarzda tuzilgan reja asosida
yozish, tabiatni kuzatish va mehnat jarayoni haqida, bolalarning o‘yinlari, ishlari, sayillari
haqida, avval o‘qituvchi rahbarligida, keyin mustaqil ravishda kichik hikoya tuzish va uni yozish,
shaxsiy ishlari haqida xat yoza olishlari, 3-sinfda rasmlar (bir mavzuga oid bir necha rasm,
syujetli bir rasm, rasmni tasvirlash) asosida hayotiy tajribalari, kuzatishlari, ekskursiyalardan
olgan taassurotlari asosida rejani, avval jamoaviy ravishda, keyin mustaqil tuzib hikoya qilish va
244
10
uni yozishlari talab etiladi. Boshlang‘ich sinflarda insho ta’limiy xarakterda bo‘ladi, 3-sinfdagina
tekshiruv insho o‘tkazish mumkin. Rag‘batlantirish maqsadida ta’limiy insholar ham baholanadi,
lekin salbiy baho qo‘ yish tavsiya etilmaydi. Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, boshlang‘ich
sinflarda insho tizimini rivojlantirish orqali bolaning fikrlash qobilyatini oshirish, dunyoqarashini
kengaytirishga olib keladi. Bu esa bolada ijobiy sifatlarni yanada oshirishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. S. Matchonov va boshq. Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarini pedagogik texnologiyalar
asosida tashkil etish. Т.: «Yangiyul poligraph service», 2008.
2. Karima Qosimova|, Safo Matchonov, Xolida G‘ulomova, Sharofat Yo‘ldosheva, Sharoljon
Sariyev “ona tili o‘qitish metodikasi” Toshkent «NOSIR» nashriyoti 2009
245
Do'stlaringiz bilan baham: |
