Масъул муҳаррир

10
ИНТЕРНЕТ ВА ЕШЛАР
Юсупова Багила Нуржауовна
Нукус шахри, 32-сонли 
умумтаьлим урта мактаб укитувчиси
[e-mail] [phone]
Аннотация. Интернет бутун оламни қамраб оладиган ва кишилар мулоқоти ўртасидаги 
чегараларни олиб ташлайдиган воситага айланди, у бугунги инсонинг дам олиши ва 
унинг меҳнат хусусиятини ўзгартирмоқда, таълим тизимини буткул янги босқичга олиб 
чиқмоқда, маданият уфқларини кенгайтирмоқда. Қайси маконда яшаши ва бир бирлари-
дан қанчалик узоқдалигидан қатъий назар милионлаб ёшларни ягона маънавий ва ахборот 
оламига жалб қилган ҳолда умумжаҳон интернет тармоғи шубҳасиз замонавий оламнинг 
қудратли ҳаракатлантирувчи кучига айланди. 
Калит сўзлар. Ёшлар, интернет, ахборотлашган жамият, ахборот, маданият, давлат, си-
ёсат. 
XXI аср - ахборот технологиялари асри. Бугунги кунни интернет, глобал ва локал 
компьютер тармоғисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Ижтимоий ҳаёт, таълим ёки маъдани-
ят, спорт ёки ишлаб чиқариш дейсизми, интернет кириб бормаган соҳа қолмади. Интер-
нет тармоғидаги ахборот ҳажми бениҳоя улкан. Ундаги информацион жараён ижобий 
бўлишдан ташқари унинг салбий томонлари ўзига хос маънода фожеалидир. Айрим ха-
барлар бузғунчилик ҳаракатларини содир этишга ундайди. Ҳозирги вақтда бундай ахборот 
тарқатиш усулларидан турли экстремистик гуруҳлар фойдаланаётгани дунёни ташвишга 
солмоқда. 
Ҳозирги кунда ахборот технологияларнинг ҳаётимизнинг ажралмас қисмига айлаганли-
ги барчамиз учун сир эмас ва бу инсониятнинг буюк ютуғидир. Ахборот технологиялари 
ҳозирги кунда айникса ёшларнинг таълим олишида энг кучли восита деб ҳисобланади. 
Улар ёрдамида ёшлар янги ахборотлар дунёсига кириб борадилар, турли масофалардан 
туриб, бир-бирлари билан мулокот киладилар, маълумотлар алмашадилар. Ешларнинг таъ-
лим олишида эса, айникса интернетнинг аҳамияти бекиёсдир.
Сунгги йилларда «интернет» деб номланган халкаро компьютер турининг жуда катта 
тезлик билан ривожланиши, унинг кундалик хаетимизда одатий холга айланишига олиб 
келди.
Бугинги кунда хар бир укувчи факат биргина шахсий компьютерда ишлай оладиган 
эмас, балки локал ва глобал турлардан хам бемалол фойдалана оладиган булиши шарт. 
Глобал вал окал турларининг канчалик бугинги кун учун, яъни ахборот алмашуви учун 
мухим эканлигини биламиз. Шунинг учун улардан фойдаланиш амалларини хам билиши-
миз, укувчилар онгига назарий ва амалий йул билан сингдириб боришимиз шарт. 
Баъзан интернет кафеларни тўлдириб ўтирган ёшларни кўриб хурсанд бўламиз. Аммо 
айрим ёшлар беихтиёр ахборот олиш, шунингдек, тар қатиш субъектига айланганини сез-
маган ҳолда, инсон онгини захарлайдиган маълумотлар, жамият тараққиёти, миллий мен-
талитет, урф-одатларимизга тўғри келмаган маълумотларни кўчириб олаётгани ташвиш-
ланарли.
Интернет орқали ешлар тараққий этган мамлакатларнинг етакчи олийгоҳларидан янги 
ўқув материалларини, хусусан тарқатма материалларни, назорат тестларини олишлари ва 
таълим жараёнида бемалол қўллашлари мумкин.
Интернет орқали ёшлар жаҳоннинг етакчи мутахассисларининг маъруза ва семинар 
машғулотларида иштирок этишлари, масофадан туриб улар билан бевосита мулоқотда 
бўлишлари ва энг муҳими - турли фанлардан билим олишда танлаш имкониятига эга 
бўлацилар.
Ахборот соҳасида ҳам интернет сув ва ҳаводек муҳим нарсага айланиб қолмоқда, чунки 
унинг имкониятлари жуда кўп нарсани енгиллаштиради.
Таъкидлаб ўтиш жоизки, интернет тизимидан фойдаланувчиларнинг сони кундан-
кунга кўпайиб бормоқда. Маълумотларга қараганда, ҳозирги кунда дунёда ярим млрд.
га яқин одамлар интернет хизматларидан фойдаланмоқда. Жумладан, Россиада ҳозирга 

---

802
10
кунда бу тизимдан фойдшганувчилар сони 17-18 млн.га яқин, Ўзбекистонла эса 5 млн.
га яқинлашганлиги қайд этилган. Хитойда эса фойдаланувчилар сони 112 млн.га яқии. 
Бу аудиториянинг катта қисмини ёшлар ташкил этиши шубҳасиздир. Масалан, Россияда 
фойдаланувчиларнинг 1/3 қисмини 24 ёшгача бўлган ёшлар ташкил этади.
Интернет тизими деб аталмиш имкониятлари улкан бўлган виртуал кенгликда ҳар хил 
ёшдага фойдаланувчилар учун мулжаллаган веб-сайглар мавжуддир. Масалан, турли сайт-
лар орқали ҳар хил қизиқишлар бўйича ҳайвонотлар, ўйинлар, китоблар, ажойиботлар каби 
юзлаб ёш болаларнинг сайтларига ташриф буюриш мумкин. Улардага жойлашгарилган 
маълумотлар фойдаланувчиларнинг ёшига ва қабул қилиш даражасига мослаштирилган.
Ингернет тизимининг бошка коммуникацион тизимларга нисбатан афзаллик томони - 
унинг мутлақ марказлашмаган ҳолда иш юрита олишидир. Шунинг натижасида унинг фа-
олиятини давлат ёки бошқа турдаги уюшмалар назорат қилолмайди. Шу сабабли ҳозиргача 
бу тизим ишини тартибга солувчи бирор таъсирли қоида мавжуд эмас. Бунинг натижасида 
глобал тармоқда ишончсиз ва нохуш контентга эга бўлган сайглар кўпайиб бормокда. 
Ҳозирча Ўзбекистонда глобал тармоқдан фойдаланшн кенг тус олмаган. Маҳаллий 
ўспирин ёшларнинг кўпчилиги компьютер клубларида ҳар хил ўйинлар билан машғул 
бўлишмокда. Маълум бўлишича, нафақат Ўзбекистонда, балки дунёнинг деярли барча ҳали 
вояга етмаган ёшлари интернетдаги вақгларини асосан чат-хоналарга, онлайн ўйинларига, 
ҳар хил расмлар кўришга, мусиқа эшитишга ва ҳоказоларга сарфлар эканлар. Аммо, ёш 
ўспиринларнинг ўз ҳолича интернетдан фойдаланишларини доимо ота-онаси кузатиб бо-
риши лозим, чунки виртуал дунёда ёшлар ҳар бир маълумотдан кучлироқ таъсирланар 
эканлар.
Интернетнинг ижобий таъсири кўп бўлгани каби салбий томонлари ҳам талайгина. Ми-
сол учун, портловчи моддаларни ясаш йўриқномалари, осонликча уз жонига касд қилиш 
йўллари, антисемитизм ва ҳатто ҳар хил миллатларни ва динларни қораловчи сайглар мав-
жуддир. Демоқчимизки, айниқса ёш ўспиринларнинг ўргимчак тўридан фойдаланишини 
доимо кузатиб бориш лозим. Акс ҳолда ундаги баъзи маълумотлардан руҳий таъсирланган 
баъзи салбий натижаларга олиб келиши мумкин. Тажрибадан маълумки, энди вояга ета-
ёттан ўсмирларда факат ўз ҳиссиётларини биринчи ўринга қўйиш ҳоллари кузатилади. Бу 
ҳолатдаги ёшлар учун ҳам энг қулай жой виртуал тизим бўлиши мумкин. Яъни, бу давр 
улар учун энг таъсирланиш эҳгимоллиги юқори бўлган вақгдир ва айгиш керакки, баъзи-
бир сайтлар уларнинг руҳияти учун жуда хавфлидир.
Айни вақтда бугун дунёни ташвишга солаётган нарса, бу интернетдаги порнографик 
сайтларнинг ёшлар онгига кўрсатаётган таъсиридир. Диний ташкилотлар интернет тизими-
ни ушбу жиҳати туфайли унчалик ҳам қўлтаб-қувватламайдилар. Исломий давлатларда эса 
порнографик сайтларга ташриф буюриш қонунан таъқикланган. Статистик маълумотларга 
кўра порнографик сайтлар муҳлислар томонидан энг кўп ташриф буюриладиган сайтлар-
дир. Бунга сабаб, бундай беҳаё маҳсулотларнинг аньанавий усул билан тарқашлипшнинг 
тяъқиқтаниши ва виртуал усулда олишнинг эркинлигидадир. Атбатта, бундай сайглар ёш-
ларимиз онгига жуда салбий таъсир кўрсатиш мухим. Шундай экан, ёшларни ингернет ма-
даниятига ўргагатадиган, иложи бўлса уларни интернетдан тўғри фойдаланиш усулларини 
ва қандай сайглардан фойдали маълумотлар олиш мумкинлигига йўл-йўриқ кўрсатадиган 
веб-сайг ташкил қилиш мақсадга мувофиқ ва бу ишни Ўзбекистондаги барча таълим ма-
сканлари томонидан ташкил қилинса бўлади. Бувдан ташкари бундай сайт барча талаба 
ёшларни бирлашшриб, уларнинг фикр алманшшларига имконият яратади.
Узбекистон таълим даргохларида янги авлод ешлари таълим олмокда, бу ешларнинг 
хаеллари компьютер ва интернет билан чамбарчас ва узвий боглик. Шунинг учун таълим 
бериш услубиятида бу богликликни назарда тутган холда ешларни укитиш керак. Ешлар 
машгулотлар вактида олган билимларини мустакил ишларни бажариш билан тулдиради-
лар ва кенгайтирадилар. Шу максадни амалга оширишни хозирги ешлар интернетдан ку-
шимча ахборот олишда фойдаланадилар.
Бундан ташкари ешларга таълим ва тарбия бериш жараенида мультимедиа воситалари-
нинг ахамияти атта. Мультимедиа ешларга фантастик дунени (виртуал, хакикий) яратишда 
жуда ажойиб имкониятларни яратиб беради, бунда ешлар шунчаки суст кузатувчи ролини 
бажармасдан, балки аудио-видео тасвирда берилаетган ходисаларда фаол иштирок этади: 
шу билан мулокат ешлар учун одатланган тилла товушли ва видео образлар тилида булади.

---

803
10
Демак, ҳозирча ингернет тизими бошкариш қийин экан, ундан фойдаланишни тартибга 
солиш мақсадга мувофикдир. Фойдаланувчи фақат ўз ёшига мослаштирилган сайтлардан 
фойдаланишга ўрганиши лозим. Масалан, кичик ёшдаги муҳлислар учун махсус компью-
тер дастурлари мавжуд бўлиб, улар мижозларга уларнинг ешига мос келмаган нарсаларни 
кўришга йўл кўймайди. Ўзбекистонда ҳам, айниқса пойтахтда ёшлар орасида интернетдан 
фойдаланиш одатий ҳолга айланиб борар экан, компьютер клубларда шу каби дастурлар 
жорий қилинса, мақсадга мувофиқ бўлар эди. Виртуал тизим яхши мақсадларга хизмат 
қилиши даркор, яъни, ёшлар учун у факат билим манбаи бўлиши керак. 
Хулоса қилиб шуларни таъкидлаш мумкинки, Ўзбекистон ёшлари учун интер- нетда 
маънавшт-маърифий ва кўнгилочар сайтлар ташкил эталса ва унда кўпроқ ҳозирги замон 
ёшлари орасида юриш-туриш ва уларни қийпаёттан муаммолар хусусида сўз юритилса, бу 
нарса ёшлар онгининг шаклланишига ижобий таъсир кўрсатишга ёрдам берган бўлур эди.

---

804