Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Литостратиграфик усул
 
кесмани тоғ жинсларининг таркиби, 
структуравий ва текстуравий хусусиятлари бўйича қатламлар ва 
уларнинг мажмуаларига табақалашга ва уларнинг турли жойларда 
тузилган стратиграфик кесмаларни ўзаро таққослашга асосланган. Бир 

---

157 
хил литологик тавсифга эга бўлган қатламлар ва қатламлар 
мажмуалари ва турли кесмалардаги ўхшаш кетма-кетлиги ҳамда 
уларнинг бир хил ёшдалигини тахмин қилишга имкон беради. 
Литостратиграфик усул «соқов» қатламларнинг, яъни фауна ва флора 
қолдиқларига 
эга 
бўлмаганларининг 
ёшини 
аниқлашда 
фойдаланилади. Бу усул ёрдамида қатламларнинг ёшини аниқлаш ёки 
бошқа усуллар билан аниқланган муайян эталон геологик кесмалар 
билан таққослаш орқали амалга оширилади. Аммо кўп ҳолларда бир 
литологик таркибдаги қатламларнинг турли жойдаги ёши синхрон 
бўлмайди. Бу литостратиграфик усулнинг асосий камчилиги 
ҳисобланади. Бунда қатламлар яқин масофалардагина ўзаро 
таққосланиши мумкин. 
Ритмостратиграфик усул
- 
геологик ҳодисалар даврийлигини 
ва қатламларнинг стратиграфик кетма-кетлигини чўкинди тўпланиш 
ритмларини аниқлаш йўли билан ўрганиш усули. Масалан, флиш, 
кўмирли ва тузли формацияларнинг 
циклотемалари 
(ритмлари), муз ва 
музоралиғи горизонтлари, тасмали гилларда йил қатламчаларининг 
геохронологик, дарахтларнинг йиллик ҳалқаларини (дендрохронология) 
ҳисоблаш 
ва 
бошқа 
усуллар. 
Ритмостратиграфия 
усули 
иқлимстратиграфия каби биостратиграфия усулини сезиларли даражада 
тўлдиради. 
В.И.Попов 
бўйича 
ритмостратиграфия 
– 
бу 
ритмосерияларни 
ҳамда 
магматизмнинг 
фазовий 
шаклларини 
ажратишга ёрдам берувчи фациал-циклик (фациал-ритмик) таҳлил 
асосида кесмаларни стратиграфик табақалашдир. Ритмостратиграфик 
табақалашда ритмларнинг геологик комплекс (ГК), ритмокомплекс 
(РК), ритмотолша (РТ), ритмосвита (РС) ва ритмопачка (РП) каби 
таксономик бирликлари ажратилади. Чўкинди ётқизиқлар кесмасидаги 
ритмийлик улар ҳосил бўлиш давридаги магма-тектоник фаоллик 

---

158 
хусусияти билан бевосита боғлиқ. Масалан, геологик комплекс бирон-
бир тоғ бурмаланиш босқичини (каледон, герцин, альп ва ҳ.к.) ўз ичига 
олса, ритмокомплекс ундаги тектоник фазаларни ўзида акс эттиради. 
В.И.Попов фикрича ритмостратиграфик схемаларнинг одатдаги 
литологик схемаларга нисбатан ютуғи ритмосериялар чегарасининг 
изохронлигидир. Ритмостратиграфияни биостратиграфия ёки мутлақ 
геохронология билан бирга қўллаш яхши натижалар беради.