Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Таянч тушунча ва ибораларга изоҳ беринг 
Эллипсоид, геоид, атмосфера, гидросфера, биосфера, ионосфера, 
топосфера, стратосфера, иқлим, ер пўсти, литосфера, тектоносфера, мантия, 
ядро, нифа, сима, сиал, апвелинг (плюм), даунвелинг (слэб) конвекция, 
конвектив оқимлар, зичлик, гравитация, магнетизм, компас, магнит 
меридиани, экватори ва кутби, магнит аномалияси, қолдиқ магнитланиш, 
кимёвий хусусият, магнит оғиши, магнит энгайиши, магнит
 
бўрони. Ернинг 
кимёвий таркиби, кларк, радиоактив парчаланиш, ички иссиқлик манбаи.

Назорат саволлари 
 
Ер тўғрисида қадимда қандай фикрлар мавжуд бўлган? 
Ернинг шакли тўғрисида фикрлар қандай ривожланган? 
Ернинг қутбий радиуси билан экваториал радиуси орсида қандай фарқ 
бор? 
Ернинг ташқи қобиқларига тавсиф беринг. 
Ернинг асосий хусусиятларига нималар киради? 
Ернинг зичлиги ер пўсти, мантия ва ядросида қандай қийматларга 
эга? 
Ернинг ички тузилиши қандай усуллар ёрдамида аниқланади? 
Конвектив оқимлар қандай вужудга келади? 
Апвеллинг ва даунвелинг орасида қандай муносабат бор? 
Ернинг маркази томон ҳароратнинг ортиб боришига сабаб нима? 
Ернинг ички иссиқлик манбаи нималардан иборат? 
Ер магнетизми кандай хусусиятларга эга? 
Ер пўстининг асосий кимёвий хусусиятлари ҳақида нималарни биласиз? 
Кларк тушунчасини изоҳлаб беринг. 

---

75 
 
 
4 боб. МИНЕРАЛЛАР ҲАҚИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР 
 
Минерал
(лотинчадан minera - маъдан) – Ер қаърида ва юзасида 
табиий жараёнлар туфайли кимёвий элементларнинг бирикишидан 
вужудга келувчи, кимёвий таркиби, тузилиши ва хоссалари бўйича 
ўзига хос бўлган табиий жисмдир. Минераллар аксарият ҳолларда 
кристалли ва аморфли қаттиқ жисмлар ҳисобланади. 
Табиатда 3 мингдан ортиқ минераллар топилган, аммо уларнинг оз 
қисмигина йирик тўпламлар ҳосил қилади; бундай минераллар 
жинс 
ҳосил қилувчи
дейилади.
Жинс ҳосил қилувчи минераллар ер пўстида энг кенг тарқалган, 
тоғ жинсларининг доимий асосий таркибий қисмлари ҳисобланувчи 
табиий бирикмалардир. Тоғ жинсларининг ҳар бир генетик гуруҳига 
ўзининг жинс ҳосил қилувчи минераллари хос бўлади.